Tabel 1 geeft een overzicht van het aantal labels dat door ten minste één van de onderzochte ondernemingen uit de onderzochte groep is gebruikt (‘unieke labels’), zowel in het jaarrapport als geheel (jaarrekening, bestuursverslag, overige informatie), als binnen de toelichting op de jaarrekening.⁷ Daarbij is onderscheid gemaakt tussen ‘financiële’ en ‘tekstuele’ informatie.⁸ Verder is onderscheid gemaakt tussen labels uit de IFRS-taxonomie en door ondernemingen zelf gedefinieerde extension tags.

Het algemene beeld is dat de onderzochte ondernemingen de verplichte ESEF-markeringen gebruiken en hier en daar ook wel verder gaan, maar niet heel veel verder. Uit paneel B van Tabel 1 blijkt dat in de toelichting vrijwel uitsluitend tekst en tekstblokken worden gemarkeerd. De meeste tekstuele markeringen (228) behoren tot de 253 toelichtingselementen, genoemd in de ESEF RTS, die dus voor een groot deel ook ten minste één keer voorkomen. Daarnaast zijn nog 45 andere tekstuele labels uit de IFRS-taxonomie en 26 ondernemingsspecifieke tekstuele labels (extension tags) aangetroffen. De toelichtingen bevatten ook enige financiële markeringen. De ESEF-vereisten voor de toelichting bevatten drie financiële elementen met betrekking tot dividenden. Daarnaast zijn nog 50 financiële labels uit de IFRS-taxonomie en 11 ondernemingsspecifieke finan­ciële labels in de toelichtingen aangetroffen. Hoewel dus, althans door sommige ondernemingen meer dan de verplichte labels wordt gebruikt, blijft dit ver achter bij een volledige toepassing van de IFRS-taxonomie die circa 600 verschillende tekstbloklabels en een nog groter aantal tekstlabels onderscheidt.

Hoewel ons onderzoek zich niet richt op de markering van de financiële overzichten, kan paneel A van Tabel 1 wel helpen om de bevindingen met betrekking tot de toelichting enigszins in perspectief te plaatsen. Voor de financiële elementen wordt een veel groter aantal verschillende labels gebruikt, en ook een groot aantal extension tags: de veel fijnmaziger markering van de financiële overzichten in vergelijking met de toelichting vereist veel meer verschillende labels om specifieke informatie te kunnen markeren. Opgemerkt kan nog worden dat markering van tekst of tekstblokken buiten de toelichting verhoudingsgewijs weinig voorkomt.⁹

Tabel 2 toont informatie over het aantal labels dat per onderneming ten minste één keer gebruikt wordt (‘unieke labels’). In Tabel 2, en ook in het vervolg van dit artikel, gaat het alleen om labels die binnen de toelichting gebruikt worden.

Uit Tabel 2 blijft dat het aantal gebruikte labels per onderneming uiteenloopt van 54 tot 180, met een gemiddelde (mediaan) van 122 (127). Nagegaan is nog of deze verdeling verschilt tussen de drie indices (ASCX, AMX, AEX), omdat verschillen in omvang en complexiteit van ondernemingen kunnen leiden tot verschillen in aantallen benodigde labels. Van wezenlijke verschillen blijkt, in het licht van grote spreiding binnen de indexgroepen, geen sprake te zijn. De overwegend grotere ondernemingen in de AEX gebruiken een vergelijkbaar aantal labels met de doorgaans kleinere ondernemingen in de ASCX, of vertonen althans even grote verschillen in het aantal gebruikte labels. De vraag is dan hoe soms aanzienlijke verschillen in aantallen gebruikte labels, oplopend tot een factor drie, te verklaren zijn?

Gezien de toelichtingsvereisten in IFRS ligt het voor de hand dat er een kern van labels is die voor (vrijwel) alle ondernemingen relevant zijn (de meeste ondernemingen hebben bijvoorbeeld activa in de categorie ‘property, plant and equipment’ en hebben te maken met belastingen), en daarnaast een grotere groep labels die voor sommige of slechts enkele ondernemingen relevant zijn (de meeste ondernemingen hebben niet te maken met ‘reinsurance’ of ‘regulatory deferral accounts’, beide onderdeel van de ESEF RTS). Tabel 3 laat inderdaad een dergelijk patroon zien.

Hoewel er dus inderdaad een aantal labels zijn die door de meeste ondernemingen gebruikt worden, is deze groep vrij klein. Het blijkt dat slechts drie labels door alle 67 onderzochte ondernemingen gebruikt worden. Dit blijkt in meer detail uit Tabel 4 waar de ‘top 25’ van meest gebruikte labels wordt getoond.¹⁰

Ook zonder gedetailleerde beoordeling is aannemelijk dat veel van deze labels door de meeste, zo niet alle, ondernemingen gebruikt hadden kunnen worden (zoals ‘Statement of IFRS compliance’, 62 ondernemingen).¹¹ Het niet gebruiken van labels waar dit wel mogelijk zou zijn, is niet inherent aan XBRL, maar wel een bedreiging van de bruikbaarheid ervan.

Als voorbeeld is gekeken naar het element ‘Disclosure of share-based payment arrangements’ (gebruikt door 58 ondernemingen). Dit is gedefinieerd op basis van IFRS 2.44 en bedoeld als overkoepelend tekstblok voor algemene informatie over de in de jaarrekening verwerkte, op aandelen gebaseerde beloningen. Nagegaan is of de negen ondernemingen die dit label niet gebruiken desondanks toch op aandelen gebaseerde beloningen in de jaarrekening verwerken. Dit blijkt bij acht van de negen het geval te zijn. Bij vijf van hen zijn wel andere XBRL-elementen gebruikt die op share-based payments wijzen, bij drie is via XBRL-labels niet terug te vinden dat sprake is van share-based payments.

Zoals eerder aangegeven worden vrijwel alle labels uit de ESEF RTS daadwerkelijk gebruikt. In totaal 14 labels worden niet gebruikt. Dit betreft deels labels voor specifieke situaties waarvan het niet onverwacht is dat ze in een steekproef van deze omvang niet voorkomen (zoals afwijking van de going concern-veronderstelling, of een verslagperiode langer of korter dan twaalf maanden). Van andere niet-gebruikte labels was het niet opvallend geweest als ze wel waren voorgekomen (description of accounting policy for construction contracts, disclosure of lease prepayments). Sommige labels worden wel gebruikt, maar niet zo vaak als misschien verwacht zou kunnen worden. Zijn er inderdaad maar twee ondernemingen die in hun jaarrekening een ‘Description of accounting policies for customer loyalty programmes’ hebben opgenomen?

Zoals al bleek uit Tabel 1 worden ondernemingsspecifieke labels (custom tags, extension tags) relatief weinig gebruikt in de toelichting. Een nadere beschouwing leert dat slechts zes ondernemingen hiervan gebruikmaken (met respectievelijk, 16, 12, 4, 3, 1, 1, tags per onderneming). Inherent aan XBRL is een zekere spanning tussen het streven naar vergelijkbaarheid en standaardisatie enerzijds en anderzijds het streven om informatie-elementen zeer fijnmazig te definiëren. Het is dan logisch om ondernemingsspecifieke labels toe te staan voor informatie die echt ondernemingsspecifiek is, maar dat brengt wel het risico mee dat wezenlijk vergelijkbare informatie verschillende labels krijgt en daardoor voor de gebruiker moeilijk vindbaar en vergelijkbaar wordt. In de academische literatuur wordt gebruik van ondernemingsspecifieke labels vaak aangemerkt als negatieve indicator van de kwaliteit van XBRL-informatie (bijvoorbeeld Felo et al. 2018), en ook regelgevers benadrukken het belang van een gedisciplineerd gebruik van ondernemingsspecifieke labels (bijvoorbeeld SEC 2022). Zo bezien is het positief dat slechts enkele ondernemingen gebruikmaken van ondernemingsspecieke tags.

Zoals aangegeven in Tabel 1 zijn 26 tekstuele en 11 financiële (numerieke) extension tags waargenomen. Op basis van een inhoudelijke beoordeling, die niet absoluut objectief kan zijn, stellen wij vast dat de meeste tekstuele extension tags inderdaad betrekking hebben op ondernemingsspecifieke elementen, dan wel aanvullend zijn op de IFRS-taxonomie. Als voorbeeld kan genoemd worden ‘Description of accounting policy for returnable packaging’ voor een onderneming die inderdaad te maken heeft met een significant emballagevraagstuk. Ook zijn er enkele voorbeelden van zelf gecreëerde combinatielabels waarmee twee of meer bestaande en ook daadwerkelijk gebruikte blocktags uit de ESEF RTS worden gecombineerd tot een nieuw tekstblok (bijvoorbeeld een combinatie van ‘Disclosure of market risk’, ‘Disclosure of liquidity risk’ en ‘Disclosure of credit risk’). Slechts in een enkel geval is niet duidelijk waarom, bijvoorbeeld, een eigen label ‘Description of accounting policy for basis of consolidation’ wordt gebruikt in plaats van het bestaande ‘Disclosure of basis of consolidation’.

Het nut van XBRL hangt uiteraard grotendeels af van de mate waarin de taxonomie juist en op een vergelijkbare manier wordt toegepast. Hoe makkelijk of moeilijk dat is, hangt weer af van de duidelijkheid van de definities van de elementen in de taxonomie. Het volledig beoordelen van de manier waarop in alle onderzochte jaarrekeningen alle taxonomie-elementen worden toegepast was niet mogelijk binnen het bestek van dit artikel. In paragraaf 4.2 is al stilgestaan bij aanwijzingen dat ondernemingen niet altijd alle toepasbare labels uit de ESEF RTS gebruiken. In het volgende wordt volstaan met een aantal verkennende opmerkingen over labels die wel gebruikt worden, maar op een manier die voor verbetering vatbaar is.

Markeringen die eenduidig onjuist zijn komen voor. Dat is het makkelijkst na te gaan bij concreet gedefinieerde elementen die naar verwachting niet vaak voorkomen. Dat zijn in principe ook de elementen waarin de potentiële kracht van XBRL schuilt. IAS 1.19 geeft aan dat alleen in ‘extremely rare circumstances’ mag worden afgeweken van bepalingen in IFRS, hetgeen dan uiteraard moet worden toegelicht (IAS 1.20). Het opsporen van een dergelijke speld in de hooiberg van een groot aantal jaarrekeningen is eenvoudig met XBRL. Dat zo’n speld zich ook in deze steekproef voordeed, omdat één van de onderzochte ondernemingen het element ‘Explanation of departure from IFRS’ gebruikte, was dan ook opvallend. Bij inspectie bleek het echter te gaan om een markering van een passage over ‘Non-GAAP measures’.

Op een vergelijkbare manier onjuist was dat vijf ondernemingen het label ‘Disclosure of first time adoption’ gebruikten. Dit is bedoeld voor situaties waarin IFRS 1 First-time adoption of International Financial Reporting Standards wordt toegepast, dus bij overgang van een ander verslaggevingsstelsel naar IFRS. Dat is niet geheel uitgesloten bij een in de Europese Unie genoteerde onderneming, maar zal niet vaak voorkomen.¹² Bij de vijf onderzochte ondernemingen is het label dan ook gebruikt voor passages over het toepassen van nieuwe of gewijzigde standaarden binnen IFRS. Hiervoor zijn labels beschikbaar in de IFRS-taxonomie, maar deze zijn niet overgenomen in de ESEF RTS.¹³

Er zijn ook labels met een niet scherp omschreven inhoud. Het is dan niet verrassend dat zij wel worden gebruikt, maar op uiteenlopende manieren. De IFRS-taxonomie bevat een groot aantal labels die niet gebaseerd zijn op specifieke vereisten van IFRS, maar op ‘common practice’. Door deze elementen op te nemen in de taxonomie wordt voorkomen dat ondernemingen zelf extension tags gaan definiëren.¹⁴ Veel common practice-elementen zijn erg specifiek en vallen daarmee buiten de scope van de ESEF RTS. Een groep common practice-elementen, die wel met enkele tientallen elementen vertegenwoordigd is, zijn tekstblokelementen waarbij het gehele pakket aan toelichtingsinformatie over bepaalde onderwerpen gemarkeerd kan worden, zoals ‘Disclosure of deferred taxes’ of ‘Disclosure of impairment of assets’. Dat er over die onderwerpen allerlei specifieke informatie verstrekt moet worden in de toelichting op basis van IFRS is duidelijk, maar IFRS definieert geen afgebakend compartiment van de toelichting waarin die informatie moet worden opgenomen. Nu zal het bij ‘deferred taxes’ meestal nog wel redelijk duidelijk zijn welke alinea’s uit de toelichting hieronder vallen, maar voor andere elementen van dit type is dat niet zo. Een extreem voorbeeld is het tekstblok ‘Disclosure of expenses’. Dit label wordt door 44 ondernemingen gebruikt. Tabel 5 toont de kopjes of trefwoorden die in de jaarrekeningen zelf worden gebruikt voor de hiermee gemarkeerde informatie. Een blik op Tabel 5 maakt duidelijk dat in elk geval wat dit label betreft de bruikbaarheid van de XBRL-markering voor het verzamelen van vergelijkbare informatie ongeveer gelijk is aan nul.

‘Disclosure of expenses’ is, zoals gezegd, een extreem voorbeeld, maar met het vergelijkbare element ‘Description of accounting policies for expenses’ (gebruikt door 43 ondernemingen) gaat het niet veel beter. Deze elementen zouden zonder problemen uit de taxonomie verwijderd kunnen worden, omdat de kans niet groot lijkt dat een gebruiker van XBRL op zoek zou gaan naar informatie over ‘expenses’ in het algemeen. Maar er zijn andere ‘common practice’-elementen waarvan wel voorstelbaar is dat iemand deze specifieke informatie uit jaarrekeningen zou willen selecteren.

Een voorbeeld is het element ‘Disclosure of financial instruments at fair value through profit or loss’ (gebruikt door 32 ondernemingen). Het probleem hierbij is dat verschillende typen financiële instrumenten om uiteenlopende redenen verwerkt kunnen worden op basis van fair value through profit or loss (FVPL), en dat de informatie met betrekking tot deze instrumenten verspreid staat binnen een of meer bredere tekstblokken over financiële instrumenten. Er zijn ondernemingen die inderdaad een aparte alinea over FVPL-instrumenten hebben en daar dus dit label voor kunnen gebruiken. Er zijn ondernemingen die een compleet tekstblok over financiële instrumenten in het algemeen (ook) met dit label markeren. Er is een onderneming gesignaleerd die dit label gebruikt voor een tabel met informatie over alle financiële instrumenten, maar niet voor informatie elders in de toelichting over de specifieke FVPL-groep. Ook het omgekeerde komt voor, namelijk het gebruik van dit label voor informatie over sommige specifieke FVPL-instrumenten, maar niet voor andere. Van de 35 ondernemingen die dit label niet gebruiken is steekproefsgewijs vastgesteld dat deze soms significante portefeuilles van FVPL-instrumenten hebben. Deze zijn dan gemarkeerd met meer algemene labels zoals ‘Disclosure of fair value of financial instruments’ of juist het meer specifieke label ‘Disclosure of financial instruments designated at fair value through profit or loss’. Het beeld van de bruikbaarheid van dit label is gemengd. Een pluspunt is dat met dit label informatie over FVPL-instrumenten kan worden opgehaald die niet makkelijk met tekstherkenningssoftware zal worden gevonden, omdat, op de betreffende locatie, het FVPL-karakter van de informatie impliciet is. Een wellicht overkomelijk nadeel is dat het label te breed wordt ingezet, waardoor er ook veel informatie over niet-FVPL-instrumenten meekomt. Het belangrijkste nadeel is dat te veel ondernemingen het label niet gebruiken waar dit wel van toepassing is. De gebruiker kan proberen het net breed uit te werpen door te zoeken op alle labels die betrekking hebben op financiële instrumenten en fair value, maar een betere oplossing zou zijn wanneer de IFRS Foundation nog eens goed zou kijken naar deze en andere ‘common practice’-elementen, om ze beter af te stemmen op de structuur van de onderliggende standaarden en de informatie die daarin wordt gevraagd.

Bij tekstblokken waarvan de inhoud door een specifieke standaard wordt gedefinieerd is doorgaans sprake van een redelijk eenduidige markering. Dit geldt bijvoorbeeld voor ‘Disclosure of property, plant and equipment’ en ‘Disclosure of employee benefits’ die in de meeste gevallen makkelijk te koppelen zijn aan een duidelijk afgebakend deel van de toelichting. Het voornaamste probleem wat zich hier voordoet is dat niet alle informatie over, bijvoorbeeld, personeelskosten wordt gemarkeerd, maar slechts een deel, zoals alleen de informatie over pensioenen of op aandelen gebaseerde beloningen.

Wat ook afbreuk kan doen aan de bruikbaarheid van de informatie is dat de IFRS-taxonomie, vanuit een streven naar volledigheid, elementen bevat die sterk op elkaar lijken of nauw verwant zijn, maar die ondernemingen toch verschillend of onjuist kunnen gebruiken. Verschillend gebruik kan bijvoorbeeld met groepen van verwante elementen, zoals ‘Disclosure of finance cost’ (50 ondernemingen), ‘Disclosure of finance income (48 ondernemingen)’ en ‘Disclosure of finance income expense’ (58 ondernemingen). De keuzes die ondernemingen maken in het gebruiken van een of meer van deze elementen lijken vrij willekeurig. Door op alle drie de elementen te zoeken, zal de gebruiker de meeste relevante informatie wel vinden, maar de gebruiker moet dan wel op de hoogte zijn van het bestaan van deze groep van drie samenhangende elementen.

Een voorbeeld van onjuist gebruik, kennelijk in de hand gewerkt door op elkaar lijkende elementen, is dat de ESEF RTS de twee elementen ‘Address of entity’s registered office’ en ‘principal place of business’ bevat. Beide elementen zijn ontleend aan IAS 1.138. Daaruit blijk duidelijk dat ‘principal place of business’ alleen gebruikt dient te worden wanneer dit afwijkt van ‘address of registered office’. Daaruit kan worden afgeleid dat de informatie bedoeld met ‘principal place of business’ de vorm van een adres moet hebben. Maar wanneer IAS 1.138 niet wordt geraadpleegd, zou het label ‘principal place of business’ ook anders gelezen kunnen worden. Het adreselement ‘registered office’ wordt door alle onderzochte ondernemingen juist gebruikt, het verwijst althans naar een adres. Verrassend is dat een groot aantal ondernemingen daarnaast ook het ‘principal place of business’-element gebruikt, kennelijk zonder goed te begrijpen hoe dit element bedoeld is. Onder dit label komen teksten voor als ‘Hoofddorp’, ‘Nederland’, ‘The Netherlands and abroad’, ‘Europe, the United States of America and Asia’ en ‘international’.

In lijn met het voorgaande zien wij de volgende aspecten van best practice: (1) het gebruiken van zoveel mogelijk toepasselijke ESEF-elementen; en (2) het zodanig toepassen van deze elementen dat de kans zo groot mogelijk is dat de gebruiker gezochte informatie kan vinden. Het kwantitatieve criterium (1) wijst op ondernemingen met een hoog aantal gebruikte labels (de kolom ‘maximum’ in Tabel 2). Sommige ondernemingen met een groot aantal labels zijn actief in de financiële sector waardoor voor hen een aantal specifieke elementen van toepassing is. We hebben daarom gekozen voor Philips als niet-financiële onderneming die niet het grootste aantal, maar wel relatief veel (156) labels gebruikt in de toelichting. Wij beweren niet dat de iXBRL-jaarrekening van Philips over de hele linie beter is dan die van alle andere ondernemingen, maar we kunnen de jaarrekening van Philips wel gebruiken om te wijzen op een aantal aspecten die ook wel bij sommige andere ondernemingen te vinden zijn en die wat ons betreft bredere navolging verdienen:

• Philips gebruikt in de toelichting géén custom tags. Zoals gezegd is dat niet verboden, maar gezien het doel van ESEF om de toelichting op relatief hoog niveau te markeren lijkt ons beperking tot standaardtags in elk geval vooralsnog verstandig.
• Philips maakt gebruik van de mogelijkheid om verspreid in de toelichting opgenomen tekst te markeren als één element. Hierdoor is het mogelijk om items als ‘Disclosure of other operating income (expense)’ of ‘Disclosure of impairment of assets’ te gebruiken om het verbindende kenmerk van verschillende onderdelen van de toelichting tot uitdrukking te brengen. Op deze manier heeft Philips ook een redelijk zinvolle invulling gegeven aan het element ‘Disclosure of expenses’ (namelijk als ‘operational expenses’).
• Philips maakt gebruik van de mogelijkheden van meervoudige codering, zodat informatie die vanuit meerdere perspectieven relevant kan zijn ook via verschillende invalshoeken te vinden is. Zo is bijvoorbeeld een toelichting op afstoten van deelnemingen te vinden via ‘Disclosure of business combinations’, ‘Disclosure of discontinued operations’, en ‘Disclosure of other operating income (expense)’. ¹⁵
• De codering is redelijk compleet voor standaardelementen die in principe bij alle ondernemingen voorkomen, maar niet door alle ondernemingen gemarkeerd worden (‘Disclosure of auditors remuneration’, ‘Statement of compliance with IFRS’).