In het artikel “The future of employment” beschrijven Frey and Osborne (2017) de invloed van computertechnologie op de toekomstige werkgelegenheid. Voor meer dan 700 beroepen is in hun onderzoek de kans berekend dat zij in de komende twintig jaar geautomatiseerd kunnen worden. Dit hebben de onderzoekers gedaan door te kijken naar beroepsvaardigheden die niet geautomatiseerd kunnen worden, zoals creativiteit en sociale intelligentie. Hoe belangrijker deze vaardigheden zijn voor de beroepsuitoefening, des te kleiner is de kans dat het beroep door computers wordt overgenomen. De onderzoekers maken in hun onderzoek onderscheid tussen het beroep van RA- en AA-accountants enerzijds, en assistent accountants anderzijds. Uit de resultaten blijkt dat beide beroepsgroepen een grote kans hebben (respectievelijk 94 en 98 procent) om overgenomen te worden. Vanuit deze technologische invalshoek wordt het bestaan van het accountantsberoep bedreigd door de voortgang in technologische ontwikkelingen en de relatief beperkte mate waarin voor het huidige accountantsberoep creatieve en sociale vaardigheden nodig zijn.

In 2015 publiceerden Susskind en Susskind het boek “The future of professions” over de toekomst van verschillende vormen van professionele dienstverlening, waaronder de advocatuur, medisch specialisten en accountants (2015). Het bestaansrecht van deze beroepen staat volgens de auteurs onder druk, omdat zij hun maatschappelijke relevantie verliezen. In principe dienen deze zogeheten professies het algemeen belang en hebben daarom een wettelijke basis. Toegang tot dergelijke beroepen is aan wettelijke voorwaarden verbonden en er gelden specifieke beroepskwalificaties. Dit biedt professies een monopoliepositie op de dienstverlening. Echter, in de loop der jaren is een discrepantie ontstaan tussen de toegevoegde maatschappelijke waarde en de prijs voor de professionele dienst. Hierdoor dienen professies in verhouding steeds minder het algemeen belang. De verwachting is dat de desbetreffende dienstverlening overgenomen zal worden door partijen die in staat zijn om efficiënter te werken en daarmee voordeliger de diensten aan te kunnen bieden. Meer efficiëntie kan mogelijk gemaakt worden door het inzetten van geavanceerde technologie, terwijl de huidige professies vooral gebruik maken van verouderde technologie. Hierdoor kunnen de huidige professies overbodig worden, met als gevolg het vervallen van de wettelijke bescherming.

In een recente MAB-publicatie worden de mogelijke gevolgen van de vierde industriële revolutie voor onder meer het accountantsberoep gesuggereerd (Volberda 2017). Het artikel geeft inzicht in welke aspecten een rol spelen om in de vierde industriële revolutie te kunnen concurreren. Centraal in deze revolutie staat de integratie van geavanceerde technologieën. Om te kunnen concurreren zijn daarom ten eerste investeringen in Onderzoek en Ontwikkelingen (R&D) naar nieuwe technologie nodig. Aanvullend is sociale innovatie nodig. Sociale innovatie houdt in dat mensen in een organisatie op nieuwe manieren met elkaar leren werken. Door op sociale innovatie in te spelen kan disruptie in een markt versneld worden. Uit het artikel blijkt dat financiële dienstverleners vooral op de investeringen in sociale innovatie achterlopen; hightechbedrijven investeren hier veel meer in.

Uit het artikel zou afgeleid kunnen worden dat hightechbedrijven, door hun grotere kans om disruptief te zijn, nieuwe concurrentie vormen voor Big 4-accountantskantoren. Vanuit het macro-economisch perspectief zou het bestaan van het accountantsberoep dus betwijfeld kunnen worden doordat huidige accountantsorganisaties op het gebied van sociale innovatie achterblijven op de hightechbedrijven.

De praktijkpublicaties over de toekomst van het accountantsberoep zijn gezocht met behulp van de online zoekmachine Google in de periode van 20 tot 27 januari 2017. De gebruikte zoektermen waren ‘audit’, ‘future’ en ‘white paper’. Een white paper is een document waarin instanties het brede publiek informeren over de manier waarop zij omgaan met complexe zaken en/of problemen. Aanvullend op de white papers zijn publicaties in de selectie betrokken waarnaar in de gevonden white papers werd gerefereerd.

Bij het selecteren van de publicaties is rekening gehouden met een tweetal factoren. Ten eerste zijn alleen officiële publicaties vanuit Big 4-accountantskantoren en beroepsorganisaties in de selectie betrokken. Ten tweede is rekening gehouden met de internationale verwevenheid van de accountancy (Greenwood and Suddaby 2006): de belangrijkste beleidsmatige beslissingen worden op internationaal niveau genomen. Daarom beperkt de analyse zich tot internationaal georiënteerde, Engelstalige publicaties.

Na het selectieproces zijn de publicaties gedownload als Pdf-bestand en gescand op relevantie met betrekking tot het onderwerp ‘the future of the audit’. De publicaties zijn als niet relevant bestempeld wanneer er geen bedreigingen of kansen in geïdentificeerd konden de worden. Vaak betroffen deze publicaties een persoonlijke visie of leken ze uitsluitend een commercieel doel te dienen. Deze publicaties zijn uitgesloten van de verdere analyses.

Nadat de publicaties op basis van relevantie geselecteerd waren, zijn ze in detail gelezen. Bij het lezen zijn tekstfragmenten digitaal in de Pdf-bestanden gemarkeerd. Om te beslissen of een tekstfragment in aanmerking kwam voor markering, is gebruik gemaakt van een viertal deelvragen die tezamen inzicht geven in de bedreigingen en kansen voor het accountantsberoep:

1. 1. Op welke punten zouden accountants in de huidige beroepsuitoefening moeten verbeteren?
2. 2. Met welke nieuwe activiteiten houden accountants zich bezig om het beroep te veranderen?
3. 3. Op welke behoeften van stakeholders ¹ kunnen accountants (blijven) inspelen?
4. 4. Welke externe factoren ² belemmeren verandering van het accountantsberoep?

Deze deelvragen worden respectievelijk aangeduid met de woorden ‘verbeterpunten’, ‘nieuwe activiteiten’, ‘stakeholderbehoeften’ en ‘belemmeringen’.

Na het lezen van de praktijkpublicaties en het markeren van de tekstfragmenten zijn de fragmenten geordend om de grote hoeveelheid tekst samen te kunnen vatten in hoofdpunten. Hiervoor is de open source software Docear gebruikt. Docear is een mind map-software om stukken tekst te ordenen en clusteren. De software laadt automatisch markeringen uit Pdf-bestanden in en geeft in een mind map-structuur aan welke markeringen uit welk Pdf-bestand komen (zie het voorbeeld in bijlage 1).

Daarna kunnen in Docear de tekstfragmenten geordend worden naar een eigen mind map-structuur door de fragmenten te verschuiven onder andere koppen, zogeheten ‘knopen’. In dit onderzoek zijn de fragmenten eerst geordend naar deelvraag (zie figuur 1 ‘Deelvragen’). Vervolgens zijn zij verder geclusterd op basis van overeenkomstigheid van het onderwerp. Dit gaat in Docear gemakkelijk door het aanmaken van nieuwe knopen, voorzien van een passende naam voor het onderwerp, en het verschuiven van de tekstfragmenten onder deze nieuwe knoop. Zo zijn bijvoorbeeld de tekstfragmenten “checklist approach in audit” (FEE 2014)₄, “overemphasis on compliance” (ACCA 2016)₁ en “too prescriptive audit techniques” (EY AICPA 2016)₂ geclusterd onder het onderwerp ‘checklist approach’ (zie in figuur 1 ‘Tekstfragmenten’ en ‘Tekstclusters’). Verder konden in deze tekstclusters verschillende thema’s herkend worden. Zo ontstond een tweede level cluster, dat hier wordt aangeduid met ‘thema’ (zie in figuur 1 ‘thema’s’). De tekstclusters ‘checklist approach’, ‘audit focus’, ‘sampling procedure’ en ‘process innovation’ vallen bijvoorbeeld allemaal onder het thema ‘audit proces’. Door deze ordening ontstaat per deelvraag een overzicht van thema’s, tekstclusters en tekstfragmenten, die gezamenlijk de inhoud van de praktijkpublicaties beschrijven.

De belangrijkste onderwerpen uit praktijkpublicaties zijn gedefinieerd als de tekstclusters die (a) in opvallend veel³ praktijkpublicaties voorkomen en (b) in praktijkpublicaties van zowel Big 4-accountantskantoren als beroepsorganisaties.

Figuur 1.

Voorbeeld ordening tekstfragmenten

De eerste deelvraag, op welke punten accountants in de huidige beroepsuitoefening zouden moeten verbeteren, heeft geleid tot de selectie van 265 tekstfragmenten. Tekstfragmenten met betrekking tot een verbeterpunt komen in alle publicaties voor. Een voorbeeld van een fragment is “the annual audit cycle is too slow” (ACCA 2016)₁. De fragmenten zijn samengevat in 25 tekstclusters, waarin 7 thema’s herkend zijn (zie tabel 1).

Tabel 1.Download as CSV 

Thema’s en tekstclusters m.b.t. verbeterpunten

#	Theme	#	Text cluster	In N of 32 publications
1.	Financial reporting relevance	1.	Financial reporting overload	3
		2.	Timeliness of financial reporting	3
		3.	Financial reporting relevance	4
2.	Audit relevance	4.	Audit Quality	5
		5.	Assurance scope	7
		6.	Audit efficiency	8
		7.	Audit relevance	9
3.	External communication	8.	Audit reporting insights*	16
		9.	Audit process transparency	10
		10.	Responsiveness to stakeholder needs	8
		11.	Stakeholder confidence	8
4.	Audit characteristics: firm	12.	Firm independence	3
		13.	Firm culture	1
		14.	Audit change adaptability	10
5.	Audit characteristics: people	15.	Auditor skill set*	23
		16.	Auditor training	7
		17.	Audit profession attractiveness	7
6.	Audit characteristics: team deployment	18.	Audit team flexibility	5
		19.	Centralization and specialized resources	8
		20.	Career model	3
		21.	Audit team deployment	2
7.	Audit characteristics: process	22.	Checklist approach	9
		23.	Audit process focus*	16
		24.	Sampling procedure	6
		25.	Audit process innovation*	13

Noot: de belangrijkste tekstclusters zijn gemarkeerd met een ster, zie ook de tabellen bij de andere deelvragen.

De belangrijkste verbeterpunten in deze publicaties zijn de kennis en competenties van accountants, de focus in het controleproces, de relevantie van de accountantsrapportages en de mate van innovatie van het controleproces. Met betrekking tot de kennis en competenties van accountants, zouden accountants vooral meer data-analysevaardigheden, een professioneel-kritische instelling en bedrijfskundig begrip moeten ontwikkelen. Een voorbeeld van een tekstfragment waaruit dit verbeterpunt blijkt is: “…hiring talent that have a broad range of skillsets, including technology, data science, and analytics. …” (EY AICPA 2016)₂.

De focus in het controleproces wordt ook vaak genoemd als verbeterpunt. Met name het risicobeoordelingsproces zou verbeterd kunnen worden door meer gebruik te maken van geavanceerdere technologie. Daarnaast is een even belangrijk verbeterpunt de relevantie van de accountantsrapportages. Deze zouden aan stakeholders meer inzicht moeten bieden in het controleproces, de financiële cijfers en klantspecifieke factoren.

Tenslotte wordt gesteld dat het controleproces te langzaam en te weinig innoveert. Zo is de mate waarin geavanceerdere technieken gebruikt worden in het controleproces beperkt ten opzichte van wat technisch mogelijk is. Technologie zou niet alleen de mogelijkheid bieden om de huidige procedures te automatiseren, maar ook mogelijkheden creëren om de controle op een volledig andere manier aan te pakken. In dit kader wordt bijvoorbeeld de toepassing van blockchaintechnologie regelmatig genoemd.

De tweede deelvraag, met welke nieuwe activiteiten accountants zich al bezig houden om het beroep te veranderen, heeft geleid tot de selectie van 128 tekstfragmenten. In 81% van de publicaties wordt over nieuwe activiteiten gesproken, zoals “we focus on cognitive or artificial intelligence automation” (Deloitte 2015)₇. Deze fragmenten zijn samengevat in 22 tekstclusters, waarin 4 thema’s herkend zijn (zie tabel 2).

Tabel 2.Download as CSV 

Thema’s en tekstclusters m.b.t. nieuwe activiteiten

#	Theme	#	Text cluster	In N of 32 publications
1.	New assurance offerings	1.	Continuous auditing*	12
		2.	Forward looking information	5
		3.	Non financial information	3
		4.	Internal control	2
		5.	Other public information	1
		6.	Key performance indicators	1
		7.	Compliance	1
		8.	Disaster recovery	1
		9.	Higher level assurance	1
2.	Other new offerings	10.	Business risk reviews	2
		11.	Benchmark observations	2
		12.	Customer segments	1
		13.	Insurance claims analysis	1
3.	New audit processes	14.	Advanced technologies*	24
		15.	New handling of outliers	1
		16.	Entire population testing*	9
		17.	Use of non financial or outside information	4
		18.	Customized audit approach	2
4.	Innovation process	19.	R&D department	2
		20.	Experimentation	2
		21.	Advisory collaboration	2
		22.	Acquisitions and alliances	1

Nieuwe activiteiten die in de meeste publicaties genoemd worden zijn het gebruik van geavanceerde technologie, het aanbieden van de accountantscontrole op continue basis en het testen van volledige populaties. Zo wordt bijvoorbeeld het volgende over dit onderwerp gezegd: “…analytics will drive realtime updates during the audit process…” (EY 2017)₂₀.

Nagenoeg in alle publicaties wordt gesteld dat de accountantsorganisaties bezig zijn met het implementeren van geavanceerde technologie. De meest genoemde geavanceerde technologie is het gebruik van ‘big data and analytics’. Verder wordt gesproken over de mogelijkheden om artificial intelligence toe te passen en daaraan gerelateerd het gebruiken van natural language processing en machine learning.

In bijna de helft van de publicaties wordt het aanbieden van de accountantscontrole op continue basis genoemd als nieuwe activiteit en in een derde van de publicaties wordt genoemd dat men bezig is om gehele populaties van transacties te gaan testen, in plaats van het trekken van een steekproef. Beide activiteiten zouden mogelijk gemaakt worden door het toepassen van geavanceerde technologie.

Op basis van de derde deelvraag, op welke behoeften van stakeholders accountants in kunnen (blijven) spelen, zijn 77 tekstfragmenten geselecteerd. De behoeften zijn herkend in de publicaties als rechtstreekse citaten van stakeholders, zoals in verslagen van rondetafeldiscussies (b.v. KPMG 2014)₆, of geïnterpreteerde opvattingen van de stakeholderbehoeften door accountants. In 59% van de publicaties wordt aan een behoefte gerefereerd, zoals “investors seek assurance over more than numbers” (KPMG 2014)₆. De fragmenten zijn samengevat in 18 tekstclusters, waarin 3 thema’s herkend zijn (zie tabel 3).

Tabel 3.Download as CSV 

Thema’s en tekstclusters m.b.t. stakeholderbehoeften

#	Theme	#	Text cluster	In N of 32 publications
1.	Inherent business needs	1.	Informed decisions	3
		2.	Risk management	3
		3.	Error detection	3
		4.	Growth	2
		5.	Compliance	2
		6.	Business confidence	2
		7.	Capital providence	2
2.	Information needs	8.	Future performance*	10
		9.	Business risks*	6
		10.	Internal control	3
		11.	Benchmarks*	6
		12.	Non financial information	2
3.	New assurance needs	13.	Business model	4
		14.	Non financial information*	6
		15.	Internal control	4
		16.	Other public information	2
		17.	Forward looking information	1
		18.	Cybersecurity	1

De belangrijkste behoeften van stakeholders waarmee de toekomst van accountants in verband worden gebracht is de behoefte aan verschillende soorten van informatie: informatie over toekomstige prestaties, bedrijfsrisico’s en benchmarks. Verder wordt gewezen op de behoefte aan zekerheid over niet-financiële informatie waarop accountants zouden kunnen inspelen. In één van de publicaties wordt dit als volgt geformuleerd: “…users want more disclosure from companies, particularly of non-financial information, such as on sustainability, and forward-looking information…” (ACCA 2016)₁.

Tot slot heeft de laatste deelvraag, welke externe factoren de verandering van het accountantsberoep belemmeren, geleid tot de selectie van 55 tekstfragmenten in 66% van de publicaties. Een voorbeeld van een belemmering is “companies invest significantly in protecting their data, which makes the process of obtaining client approval for provisional data to auditors time consuming” (EY 2017)₂₄. De fragmenten zijn samengevat in 14 tekstclusters, waarin 5 thema’s herkend zijn (zie tabel 4).

Tabel 4.Download as CSV 

Thema’s en tekstclusters m.b.t. belemmeringen

#	Theme	#	Text cluster	In N of 32 publications
1.	Regulatory	1.	Rigidity of audit standards*	6
		2.	Exemption thresholds	2
		3.	Oversight coerciveness	3
		4.	Regulatory hurdles*	10
2.	Economic	5.	Price rationality	1
		6.	New entrants / competition	3
3.	Technical	7.	Data volume	4
		8.	Other technical related	3
		9.	Business complexity	1
4.	People	10.	Fear for job loss	1
		11.	Other people related	2
5.	Client business	12.	Data security*	9
		13.	Data extraction	4
		14.	Business complexity	2

De belangrijkste belemmeringen zijn wet- en regelgeving, databeveiliging door controleklanten en de rigiditeit van controlestandaarden. Zowel wet- en regelgeving als de controlestandaarden belemmeren volgens deze publicaties verandering van het accountantsberoep omdat zij zouden ontmoedigen om te experimenteren met nieuwe technologie. Zo is het bijvoorbeeld onduidelijk in hoeverre de uitkomsten van data-analyses toereikend controlebewijs bieden.

Databeveiliging door de controleklant is een belemmering, omdat dit het dataverzamelingsproces bemoeilijkt. Klanten beveiligen hun data steeds beter omdat zij het risico willen beperken dat deze data buiten hun organisatie voor andere doeleinden gebruikt wordt, zo blijkt uit het volgende fragment: “…clients are concerned about the security of their data and are reluctant to have that data taken outside of their organizations…” (EY 2015)₁₂.

Wat is het perspectief voor het accountantsberoep op de lange termijn? Dit was de vraag die gesteld werd in de inleiding van dit artikel. Wetenschappers betwijfelen of het huidige accountantsberoep nog wel een toekomst heeft (Frey and Osborne 2017; Susskind and Susskind 2015; Volberda 2017). Technologische ontwikkelingen vormen mogelijk een bedreiging voor het beroep, omdat deze de taken van accountants zouden kunnen overnemen. Dit biedt accountants geen positief toekomstperspectief. Big 4-accountantskantoren en beroepsorganisaties zien daarentegen ook kansen in de technologische ontwikkelingen. Ze lijken deze ontwikkelingen aan te willen grijpen om op verschillende punten de sector te verbeteren.

Om veranderingen in de accountancy op gang te brengen zullen de invloedrijke partijen in de sector ervan overtuigd moeten zijn dat het voortbestaan van het huidige beroep bedreigd wordt en dat er tegelijkertijd kansen zijn voor de toekomst. Op basis van dit onderzoek zijn er een aantal verbeterpunten die door zowel Big 4-accountantskantoren als beroepsorganisaties erkend worden, namelijk de kennis en competenties van accountants, de focus in het auditproces, de relevantie van de accountantsrapportages en de mate van innovatie in het controleproces. Vooral de vaardigheden van accountants worden in hun publicaties vaak genoemd als verbeterpunt. Dit is in lijn met eerder onderzoek waarin in kaart is gebracht welke mix aan kennis en competenties moderne accountants nodig hebben om in de 21^ste eeuw waardevol en relevant te blijven voor hun stakeholders (Turley et al. 2016).

Ook lijken zowel Big 4-accountantskantoren als beroepsorganisaties op basis van de praktijkpublicaties in deze analyse een aantal kansen voor de toekomst van het accountantsberoep te erkennen. Ten eerste wordt in de publicaties een blijvende behoefte van bedrijven aan betrouwbare beslissingsinformatie gesuggereerd. Zowel Big 4-accountantskantoren als beroepsorganisaties zien hierin een blijvende rol voor accountants weggelegd, namelijk het toevoegen van die betrouwbaarheid aan de informatie door het verlenen van controlediensten. Daarbij wordt geopperd dat de huidige controlediensten kunnen worden uitgebreid met controlediensten voor niet-financiële informatie. Verder zien beide partijen een grote potentie in het gebruik van geavanceerdere technologie. Hiermee kan zowel meer efficiëntie als effectiviteit in het controleproces bereikt worden, met tot gevolg dat het mogelijk wordt om op frequentere basis controleverklaringen af te geven.

Uit de analyse blijkt verder dat in de afgelopen jaren in toenemende mate door Big 4-accountantskantoren en beroepsorganisaties wordt gepubliceerd over de toekomst van het accountantsberoep. De veranderingsbereidheid onder deze invloedrijke partijen lijkt dus toe te nemen. Over bedreigingen en kansen publiekelijk communiceren, is een belangrijke stap in een sectorbreed veranderingsproces. Is het dan waarschijnlijk dat het beroep in de komende jaren zal verdwijnen, zoals soms wordt gesuggereerd? Eerdere ontwikkelingen van het accountantsberoep laten zien dat de sector in staat is om zich aan te passen aan de omstandigheden van de tijd. Denk bijvoorbeeld aan de verandering waarbij de controlediensten werden aangevuld met adviesdiensten en de gedeeltelijke implementatie van een business risk controle-aanpak (BRA), eind jaren negentig van de vorige eeuw (Greenwood and Suddaby 2006; Greenwood et al. 2002; Curtis et al. 2016; Van Buuren et al. 2017).

Eén van de redenen die de implementatie van een BRA-aanpak bemoeilijkte, was dat accountants en regelgevers (vertegenwoordigd in beroepsorganisaties) het niet eens konden worden over in wiens belang een BRA-aanpak was. Van deze tegenstelling lijkt op basis van deze analyse nog geen sprake: zowel Big 4-accountantskantoren als beroepsorganisaties erkennen beide een aantal bedreigingen en kansen. Dit vergroot de kans dat uiteindelijk veranderingen in de accountancy zullen worden bewerkstelligd. Een meer realistische kijk op de toekomst van het beroep is daarom wellicht dat het beroep de komende jaren zal veranderen in plaats van verdwijnen.

In dit onderzoek zijn alleen publicaties betrokken die gepubliceerd tot en met januari 2017 en online beschikbaar waren eind januari 2017. Ondertussen zijn er nieuwe artikelen over de toekomst van het accountantsberoep gepubliceerd. De uitkomsten van deze analyse kunnen daarom niet zonder meer gegeneraliseerd worden naar een toekomstige periode.

Verder is de analyse van de tekstfragmenten uitgevoerd door één onderzoeker. Een tweede onderzoeker heeft niet, zoals gebruikelijk is bij inhoudsanalyses, onafhankelijk nogmaals de tekstfragmenten geanalyseerd. Daarmee is niet uitgesloten dat veronderstellingen van de onderzoeker de indeling en interpretaties van de tekstenfragmenten hebben beïnvloed. Ondanks de gestructureerde aanpak door gebruik te maken van deelvragen, thema’s en tekstclusters, en de software Docear, zou de betrouwbaarheid en repliceerbaarheid van de analyse groter zijn als wel een tweede onderzoeker was ingeschakeld.

Bij het selecteren van praktijkpublicaties is ervoor gekozen om alleen internationaal georiënteerde, minimaal in het Engels geschreven publicaties te betrekken, terwijl er ook interessante bedreigingen en kansen voor de toekomst van het accountantsberoep worden benoemd in nationaal georiënteerde publicaties. De gehanteerde zoekmethode en selectiecriteria garanderen dus niet dat alle relevante dan wel de belangrijkste publicaties over de toekomst van het accountantsberoep zijn meegenomen. Bovendien zijn Big 4-accountantskantoren en beroepsorganisaties niet de enige invloedrijke partijen in de accountancy. Een grote invloed op de vorming van het accountantsberoep hebben de toezichthoudende en regelgevende instanties, zoals in Nederland de toezichthouder AFM, de minister van Financiën en de leden van de Tweede Kamer. Hun opvattingen over bedreigingen en kansen kunnen door middel van sancties en regelgeving de strategische plannen van accountants maken of breken. Denk bijvoorbeeld aan het recente artikel in Het Financieele Dagblad waarin de politieke frustratie over accountants wordt beschreven en partijen plannen opperen om de kwaliteit van de accountantscontrole te verbeteren (Knoop 2017). Om meer inzicht te krijgen in de richting waarin het accountantsberoep zich ontwikkelt, zou een analyse op publicaties met uitlatingen van deze partijen daarom waardevol aanvullend onderzoek zijn.

Volgens de praktijkpublicaties in dit onderzoek zijn er initiatieven om geavanceerde technologieën in te zetten in de controlepraktijk. Een interessante vraag is in hoeverre het beschrijven van deze initiatieven, zich daadwerkelijk vertaalt in het gebruik van geavanceerde technologie. Het publiekelijk communiceren over veranderingsinitiatieven zoals middels de publicaties wordt gedaan, is een belangrijke stap in sectorbrede veranderingsprocessen (Greenwood et al. 2002), maar vervolgens is het van belang om te experimenteren met nieuwe technologieën in de praktijk. In de publicaties wordt echter tegelijkertijd de suggestie gewekt dat de dagelijkse accountantspraktijk op dit punt van het veranderingsproces nog (ver) achterloopt. De vraag is waarom het in de praktijk brengen van geavanceerde technologie in de accountantscontrole zo lastig is; welke factoren beïnvloeden de mate waarin nieuwe technologieën door accountants in de praktijk worden opgepakt? Gezien veranderingen voor de toekomst van het accountantsberoep noodzakelijk lijken, is het beantwoorden van deze vraag een interessant onderwerp voor vervolgonderzoek.