Bij de eerste verwerking wordt een financieel actief geclassificeerd in één van de drie waarderingscategorieën:

1. Geamortiseerde kostprijs (AC, ‘ Amortised Cost’);
2. Reële waarde met waardeveranderingen in het eigen vermogen (FVOCI, ‘Fair Value through Other Comprehensive Income’);
3. Reële waarde met waardeveranderingen in de winst-en-verliesrekening (FVTPL, ‘Fair Value through Profit or Loss’).

De eerste waardering van financiële instrumenten gebeurt tegen reële waarde, gecorrigeerd voor transactiekosten met uitzondering van de categorie FVTPL waar de transactiekosten direct in de winst-en-verliesrekening worden opgenomen. Na de eerste waardering worden de financiële instrumenten gewaardeerd op basis van de hiervoor beschreven waarderingscategorieën.

SPPI-toets

Met de term ‘SPPI’ wordt bedoeld dat de contractuele bepalingen van het financieel instrument alleen kasstromen betreffen die uitsluitend reguliere rente en terugbetaling van de hoofdsom bevatten. In dat geval zijn de contractuele kasstromen te beschouwen als kasstromen uit een basisleenovereenkomst. De hoofdsom is in dit kader gedefinieerd als de reële waarde van het financieel actief bij eerste verwerking. De hoofdsom kan veranderen gedurende de tijd, bijvoorbeeld als gevolg van terugbetalingen op de hoofdsom. Rente is het bedrag van de tijdswaarde van geld en kredietrisico. Rente kan daarnaast bestaan uit bedragen voor vergoeding voor andere basisleenrisico’s en uit vergoeding voor kosten en winstmarge.

Voldoet een financieel actief niet aan de SPPI-toets, dan wordt het financieel actief gewaardeerd tegen FVTPL.

Schematisch is dit uitgewerkt in figuur 1 (rechtergedeelte voor vreemdvermogensinstrumenten).

Figuur 1.

Schematische uitwerking van het onderdeel classificatie en waardering van financiële activa onder IFRS 9. Met ‘BM’ in figuur 1 wordt bedoeld, ‘business model’.

Onder IFRS 9 worden te verwachten kredietverliezen (expected credit losses of ECLs) in plaats van alleen opgelopen kredietverliezen (incurred credit losses) opgenomen in de boekwaarde van de financiële activa en in de winst-en-verliesrekening. Dit houdt in dat er zich nog geen objectieve aanwijzingen van verwachte oninbaarheid, een zogenaamd loss event, hoeft te hebben voorgedaan om een bijzondere waardevermindering uit hoofde van te verwachten kredietverliezen op te nemen. Direct al bij het opnemen van het financieel actief op de balans van de onderneming, wordt een voorziening voor te verwachten kredietverliezen (hierna bijzondere waardevermindering genoemd) gevormd. Dit is van toepassing op alle vreemdvermogensinstrumenten die tegen AC of tegen FVOCI worden gewaardeerd, niet in de balans opgenomen toezeggingen en financiële garanties (tenzij deze op FVTPL worden gewaardeerd), alsmede op leasevorderingen en op contractactiva (‘contract assets’) onder IFRS 15.

IFRS 9 kent een algemene benadering voor het waarderen van bijzondere waardeverminderingen. Onder deze benadering worden kredietverliezen gebaseerd op:

• 12-maands ECLs – dit wordt gedefinieerd als het deel van de te verwachten kredietverliezen over de gehele verwachte looptijd die voortvloeien uit alle mogelijke default events die zich binnen 12 maanden na de balansdatum voordoen;
• Life-time ECLs – dit wordt gedefinieerd als de te verwachten kredietverliezen die voortvloeien uit alle mogelijke default events over de gehele verwachte looptijd van het financieel instrument.

Vanaf het moment van opname in de balans wordt de bijzondere waardevermindering op financiële activa gebaseerd op de 12-maands ECLs, totdat sprake is van een significante toename van het kredietrisico sinds het moment dat het financieel actief in de boeken is opgenomen. Op het moment van deze toename worden bijzondere waardeverminderingen gebaseerd op life-time ECLs.

Het vormen van een bijzondere waardevermindering voor te verwachten kredietverliezen wordt vervolgens gedaan op basis van fases, waarbij fase 1 is gebaseerd op de 12-maands ECLs en fase 2 en 3 op de life-time ECLs.⁶ Voor corporates wordt met name een toename in de bijzondere waardevermindering voor kredietverliezen verwacht vanwege het toevoegen van de te verwachten kredietverliezen.

Voor handelsdebiteuren, lease-vorderingen uit IAS 17/IFRS 16 en contractactiva uit IFRS 15 biedt IFRS 9 ook een vereenvoudigde benadering. Deze vereenvoudigde benadering is niet altijd optioneel. Voor handelsdebiteuren en contractactiva onder IFRS 15 zonder ‘significante financieringscomponent’ is deze benadering verplicht (zie IFRS 9.5.5.15(a)(i)) en ook figuur 2). Onder deze benadering worden bijzondere waardeverminderingen voor te verwachten kredietverliezen direct al gebaseerd op de life time ECLs in plaats van op de 12-maands ECLs.

Figuur 2.

Schematische verwerking van bijzondere waardeverminderingen.

Hedge accounting is optioneel. Corporates hebben bij toepassing van hedge accounting de keuze om hedge accounting toe te passen onder IFRS 9 (algemeen hedge-accountingmodel), dan wel om hedge accounting nog toe te passen op basis van IAS 39 (dit laatste is mogelijk totdat het IASB-project voor de verwerking van dynamic risk management (macrohedging) is afgerond).

Het nieuwe hedge-accountingmodel van IFRS 9 beoogt beter aan te sluiten op het risicomanagementsysteem van corporates. Daardoor bestaat een betere link tussen de verwerking van hedge accounting en het risicomanagement van de corporate. Indien de verhouding tussen de afgedekte positie en de daarvoor gebruikte hedge-instrumenten wijzigt, wordt rebalancing toegepast om hiermee aansluiting te houden met het risicomanagement van de onderneming. De harde grenzen, waarbuiten de hedgerelatie wordt verbroken (de 80-125%-regel), zijn vervallen. Wel geldt onder IFRS 9 dat de hedgerelatie niet vrijwillig mag worden verbroken en een nieuwe hedgerelatie mag worden opgezet, zolang de economische hedgerelatie nog bestaat.

IFRS 9 biedt ook mogelijkheden om meer soorten afgedekte posities voor hedge accounting in aanmerking te laten komen, zoals risicocomponenten van niet-financiële activa (bijvoorbeeld de aluminium-component van een bierblikje in plaats van alle risicocomponenten van dit niet-financieel actief) en het combineren van niet-derivatenposities en derivaten tot een enkelvoudige, af te dekken positie (de zogenaamde aggregated exposure). Ook biedt IFRS 9 verbeteringen voor wat betreft de ‘Costs of hedging’.⁷

IFRS 9 kent voor de eerste toepassing bij overgang vanuit IAS 39 een aantal keuzes/transitiebepalingen:

• Vrijstelling voor het opstellen van vergelijkende cijfers op basis van IFRS 9 voor classificatie en waardering en te verwachten kredietverliezen, maar niet voor toepassing van de Cost of hedging-benadering bij hedge accounting. De onderdelen 1) classificatie en waardering en 2) bijzondere waardevermindering worden retrospectief toegepast en onderdeel 3) hedge accounting wordt prospectief toegepast. Hierop is een uitzondering van toepassing voor cost of hedging, dat retrospectief moet worden toegepast voor de tijdswaarde van opties, indien onder IAS 39 alleen de intrinsieke waarde was aangewezen als hedge-instrument, en mag worden toegepast voor de termijnpunten van termijncontracten en voor vreemdevalutabasis-spreads van cross currency swaps, indien onder IAS 39 deze elementen zijn uitgesloten van de hedgerelatie;
• Bij de classificatie en waardering van vreemdvermogensinstrumenten onder de financiële activa mag de analyse van het businessmodel plaatsvinden op de datum van eerste toepassing van IFRS 9, dus op 1 januari 2018 of op de datum van eerdere toepassing;
• De toewijzingen van de fair value-optie van financiële activa en financiële verplichtingen mogen worden gedaan op het moment van eerste toepassing van IFRS 9. Hierdoor kunnen in het verleden onder IAS 39 gedane toewijzingen van de fair value-optie ongedaan worden gemaakt.

Belangrijke verschillen tussen oude regelgeving (IAS 39) en nieuwe regelgeving (IFRS 9) zijn:

• IFRS 9 kent niet de categorieën die IAS 39 kende. IFRS 9 classificeert en waardeert financiële activa op basis van twee toetsen, de SPPI-toets en de businessmodeltoets. Een gevolg is dat niet langer afzonderlijk hoeft te worden beoordeeld of in financiële activa embedded derivaten zijn begrepen;
• IFRS 9 is voor de classificatie en waardering van financiële verplichtingen gelijk aan IAS 39 met uitzondering van de verwerking van het eigen kredietrisico bij waardering van financiële verplichtingen tegen reële waarde;
• IFRS 9 behandelt de verwerking van de aanpassing van de contante waarde van een financiële verplichting bij een non-substantial modification en een gewijzigde inschatting van de contractuele kasstromen op gelijke wijze (net als voor een financieel actief), met directe verwerking in de winst-en-verliesrekening, indien de wijziging voortvloeit uit een vaste component van de rente. Dit kan tot een aanpassing leiden bij transitie, vanwege de retrospectieve toepassing, doordat in het verleden onder IAS 39 bij een non-substantial modification het effect van de aanpassing werd geamortiseerd;
• IFRS 9 kent een expected credit loss-model, terwijl IAS 39 een incurred credit loss-model kent en IFRS 9 heeft één algemeen impairmentmodel, terwijl onder IAS 39 meerdere impairmentmodellen bestaan;
• IFRS 9 biedt meer mogelijkheden om hedge accounting toe te passen, zoals risico-componenten van niet-financiële activa en aggregated exposures en bevat een praktische verwerkingswijze voor de kosten van hedging;
• De naar aanleiding van IFRS 9 aangepaste IFRS 7 Financial Instruments: Disclosures kent uitgebreidere toelichtingsvereisten.

Allereerst is gekeken of de toelichtingen over de aard van de veranderingen in de grondslagen zijn opgenomen. Zo blijkt dat 21% van de onderzochte ondernemingen deze toelichtingen voor de drie verschillende onderdelen van IFRS 9 heeft opgenomen. Bij de helft van de onderzochte ondernemingen worden alleen de verschillende onderdelen benoemd, zonder deze verder toe te lichten. Dit sluit aan bij onderzoek van ESMA van begin april 2018 (ESMA 2018), waarin wordt aangegeven dat 50% van de 53 onderzochte jaarrekeningen van corporates geen informatie dan wel slechts boilerplate en niet-specifieke informatie over de impact van IFRS 9 geeft.¹¹ In 6% van de onderzochte ondernemingen wordt in het geheel geen informatie over de nieuwe vereisten gegeven. Het overige deel, 23% van de onderzochte ondernemingen, bevat slechts informatie over één of twee onderdelen door deze onderdelen toe te lichten dan wel slechts te benoemen. Het andere onderdeel of de andere onderdelen van IFRS 9 worden niet toegelicht of benoemd (zoals in hoofdstuk 2 aangegeven kent IFRS 9 drie onderdelen). Een reden voor het niet benoemen of toelichten van de verschillende onderdelen dan wel het slechts benoemen van één of twee van de drie onderdelen kan zijn dat deze onderdelen geen of beperkte invloed hebben op de (toekomstige) jaarrekeningen.

Zoals in paragraaf 4 van dit artikel is aangegeven, verplicht IAS 8 ondernemingen om, indien bekend, de verwachte impact van komende standaarden te vermelden. ESMA heeft daarbij aangegeven dat zij verwacht dat ondernemingen in staat zijn om in de jaarrekening over 2017 aan te geven wat de impact van IFRS 9 en 15 zal zijn (ESMA 2016a, 2017a, 2018).

Uit tabel 4 blijkt dat minimaal 84% van de onderzochte ondernemingen heeft aangegeven dat de impact bekend is. ‘Minimaal’, omdat per onderdeel van IFRS 9 de analyse is uitgevoerd. Voor onderdeel 1) classificatie en waardering, 2) bijzondere waardevermindering en voor 3) hedge accounting zijn de percentages respectievelijk: 96%, 96% en 84%. De categorie ‘Impact bekend’ houdt in dat de onderneming de impact bekend maakt, al dan niet kwantitatief. Tussen de 27 – 32% van de onderzochte ondernemingen heeft deze impact ook gekwantificeerd. Bij een deel van deze ondernemingen die de impact heeft gekwantificeerd is de impact niet materieel. Veelal is dit gedaan door een bedrag in de toelichting te noemen of aan te geven dat er geen effect is (nihil effect). In de categorie ‘Impact niet gekwantificeerd’, als onderdeel van de hoofdcategorie ‘Impact bekend’ hebben de ondernemingen aangegeven dat de impact van IFRS 9 niet materieel is. Hierdoor is de exacte impact minder relevant. In paragraaf 2.2 ‘Bijzondere waardevermindering’ hebben we aangegeven dat voor dit onderdeel een toename in de bijzondere waardevermindering voor kredietverliezen wordt verwacht vanwege het toevoegen van te verwachten kredietverliezen. Zoals hiervoor is aangegeven is voor dit onderdeel de toename slechts in een deel van de gevallen materieel.

Tabel 4.Download as CSV 

Toelichting impact van de verschillende onderdelen van IFRS 9.

	Classificatie & waardering			Bijzondere waardeverminderingen			Hedge accounting
	aantal	%	% totaal	aantal	%	% totaal	aantal	%	% totaal
Impact bekend
Impact gekwantificeerd zonder voorbehoud	18	27%	26%	11	16%	16%	16	27%	23%
Impact gekwantificeerd met voorbehoud	4	6%	6%	10	15%	14%	3	5%	4%
Impact niet gekwantificieerd	45	67%	64%	46	69%	66%	40	68%	57%
	67	100%	96%	67	100%	96%	59	100%	84%
Impact niet bekend
Impact materieel	0	0%	0%	0	0%	0%	0	0%	0%
Niet bekend of impact materieel is	3	100%	4%	3	100%	4%	11	100%	16%
	3	100%	4%	3	100%	4%	11	100%	16%
Totaal	70		100%	70		100%	70		100%

Een deel van de ondernemingen waarbij de impact bekend is, heeft aangegeven dat de precieze impact nog kan wijzigen. Hierbij worden voorbehouden gemaakt zoals:

• De verwachte impact is gebaseerd op een inschatting, de daadwerkelijke impact kan hiervan afwijken;
• Het gebruik maken van bandbreedtes waarbinnen de impact zich kan bevinden;
• De huidige effecten zijn gebaseerd op de op dit moment beschikbare informatie en kunnen onderhevig zijn aan veranderingen;
• De onderneming onderzoekt nog de mogelijke transitieopties. Hierdoor kan de daadwerkelijke impact afwijken van de verwachte impact;
• De aanpassing van de cijfers is complex bij overgang naar IFRS 9 en kan daardoor afwijken van de feitelijke situatie;
• Het effect van toepassing van IFRS 9 of van bepaalde onderdelen van IFRS 9 wordt nog onderzocht;
• Het effect van de toepassing van IFRS 9 heeft zich gericht op bepaalde afdelingen, zoals de Treasury afdeling, omdat de meeste financiële instrumenten door deze afdeling worden aangehouden.

Bij de ondernemingen waarbij de impact bekend is en de ‘Impact gekwantificeerd’ is, is de impact niet altijd exact vermeld, zoals blijkt uit de volgende omschrijvingen:

1. Low double-digit million impact, low single-digit million Euro range of mid-single-digit million range in Euro’s;
2. “In the region of approximately EUR X mln.”.

Bij drie ondernemingen in de categorie ‘Impact niet bekend’ is voor de onderdelen ‘Classificatie en waardering’ en ‘Bijzondere waardevermindering’ nog niet duidelijk of sprake is van een (materiële) impact. Eén van deze drie ondernemingen heeft aangegeven dat de impact mogelijk niet materieel is, maar dat dat nog nader moet worden onderzocht.

Voor het onderdeel ‘Hedge accounting’ hebben elf ondernemingen nog niet aangegeven of sprake is van een (materiële) impact. Van deze elf ondernemingen hebben drie ondernemingen wel een indicatie gegeven dat mogelijk geen sprake is van een materiële impact door aan te geven dat de hedgerelaties hetzelfde blijven onder IFRS 9.

Zoals uit tabel 5 blijkt, geeft bijna 9% van de onderzochte ondernemingen (6 van de 70 ondernemingen) aan dat sprake is van een materiële impact bij de transitie naar IFRS 9. Dit sluit aan bij eerder uitgevoerd onderzoek van KPMG (KPMG, juni 2018)¹² dat overigens alleen op Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen betrekking heeft. Om een indruk te geven van de impact, hebben we deze vergeleken met het eigen vermogen en met de winst voor belasting. Daarbij valt op dat de impact, afgezet tegen de winst voor belasting kan oplopen tot 11% van deze winst. Dit betekent niet dat de winst ieder jaar 11% hoger of lager zal zijn, omdat het om een eenmalig effect gaat. Bij het afzetten van de impact tegen het eigen vermogen is de impact van IFRS 9 kleiner dan 1%.¹³ Omdat de effecten op de toekomstige perioden niet kwantitatief worden toegelicht, kan hieruit geen conclusie worden getrokken of sprake is van een materiële impact op termijn. De materiële impact heeft in die 9% betrekking op het onderdeel ‘Classificatie en waardering’ (door diverse redenen, zie ook paragraaf 6.4 ‘Verwachte wijzigingen’) en op het onderdeel ‘Bijzondere waardevermindering’ (in de meeste gevallen een hogere bijzondere waardevermindering als gevolg van toepassing van het ECL-model). De impact op het onderdeel Hedge accounting wordt door deze ondernemingen niet als materieel beschouwd.

Tabel 5.Download as CSV 

Percentage ondernemingen die materiële impact verwacht van IFRS 9 per bedrijfstak.

	Bedrijfstak	Materiële impact
Bedrijfstak	Aantal	Aantal	%
Basic Materials	8	0	0%
Consumer Goods	23	3	13%
Consumer Services	4	0	0%
Health Care	9	0	0%
Industrials	7	0	0%
Oil & Gas	5	2	40%
Technology	3	0	0%
Telecommunications	6	0	0%
Utilities	5	1	20%
Totaal	70	6	9%

Per bedrijfstak is de verwachte impact ook gegeven. Daarbij valt op dat de impact zich beperkt tot de bedrijfstakken Consumer goods, Oil & Gas en Utilities met de grootste impact in de bedrijfstak Oil & Gas.

In geval de impact niet materieel of significant wordt geacht kunnen er wel wijzigingen optreden als gevolg van de veranderingen door IFRS 9. We hebben daarbij alleen gekeken naar de wijzigingen in het onderdeel Classificatie en waardering en in het onderdeel Hedge accounting. Voor het onderdeel Bijzondere waardevermindering is de impact al beschreven in paragraaf 6.2. en het gaat daarbij om één soort wijziging, een hogere bijzondere waardevermindering (voor te verwachten kredietverliezen).

Onderdeel Classificatie en waardering

Zoals in paragraaf 2.1 aangegeven worden financiële activa op basis van twee toetsen, de SPPI-toets en de businessmodeltoets, geclassificeerd en gewaardeerd. 17 ondernemingen (24% van de onderzochte ondernemingen) geven aan dat er wijzigingen zijn te verwachten in de classificatie van financiële activa, zoals kan worden afgeleid uit tabel 6. De meest voorkomende wijzigingen zijn de herclassificaties van de categorie AC naar de categorie FVTPL en van de categorie AFS, ‘available for sale’ naar de categorie AC.

Tabel 6.Download as CSV 

Verwachte wijzigingen bij onderdeel Classificatie en waardering.

	Aantal ondernemingen dat aanpassing genoemd heeft
Verwachte wijzigingen	Aantal	%
Andere classificatie van financiële activa	17	24%
Verwerking eigen kredietrisico (in eigen vermogen)	2	3%
Securitisatie/factoring	2	3%
Non-substantial modification	2	3%
Verwerking van beleggingen in puttable instrumenten	6	9%
Totaal aantal ondernemingen	70

Bij de classificatie en waardering van financiële verplichtingen hebben we ons beperkt tot de andere verwerkingswijze van het eigen kredietrisico bij de waardering van financiële verplichtingen tegen FVTPL. Onder IFRS 9 worden deze waardeveranderingen uit hoofde van het eigen kredietrisico verwerkt in het eigen vermogen in plaats van in de winst-en-verliesrekening. Dit geldt voor twee ondernemingen.

Bij securitisaties of factoring worden veelal financiële activa, of het recht om kasstromen te genereren door de ontvangst van alleen de contractuele kasstromen, overgedragen aan een andere partij. Dit betekent dat deze financiële activa, waarbij de onderneming de intentie heeft om deze onmiddellijk of in de nabije toekomst te verkopen en deze instrumenten van de balans gaan, veelal als other business models worden gerubriceerd en tegen FVTPL worden gewaardeerd. Indien de financiële activa echter op de balans blijven, is het wel mogelijk dat aan het businessmodel van Held to collect wordt voldaan. Hiervoor is een nadere analyse nodig om daadwerkelijk te concluderen dat deze onder het businessmodel van Held to collect vallen.

Bij twee ondernemingen (deze twee ondernemingen zitten ook al in het aantal van 17 ondernemingen dat hiervoor is genoemd) wordt toegelicht dat sprake is van factoring, waardoor de classificatie en waardering van deze vorderingen wordt aangepast van AC naar FVTPL.

Verder is onderzocht of bij financiële verplichtingen is vermeld dat bij non-substantial modifications wijzigingen die optreden in de waardering van deze financiële verplichtingen direct in de winst-en-verliesrekening worden verwerkt. Bij een aanpassing van de geamortiseeerde kostprijs van financiële verplichtingen die zijn gewaardeerd tegen AC wordt de nieuwe, geamortiseerde kostprijs bepaald op basis van de nieuwe kasstromen contant gemaakt tegen de oorspronkelijke effectieve rentevoet. Onder IAS 39 werd het verschil tussen de oude en nieuw berekende AC niet direct in het resultaat verantwoord bij een non-substantial modification (een aanpassing van het contract als gevolg van heronderhandeling tussen bestaande geldgever en geldnemer die NIET leidt tot verwijdering uit de balans (derecognition)). De waardeverschillen werden geamortiseerd over de resterende looptijd van de financiële verplichting. Onder IFRS 9 worden ook bij een non-substantial modification deze waardeverschillen direct in het resultaat geboekt. Zoals uit tabel 6 blijkt hebben slechts twee ondernemingen toegelicht dat er niet-materiële wijzigingen zijn door deze non-substantial modification. Daarnaast heeft één onderneming vermeld dat financiële verplichtingen vóór 31 december 2017 zijn vervallen (extinguishments), waardoor er geen effect is bij transitie naar IFRS 9.

Corporates beleggen vaak overtollige geldmiddelen in geldmarktfondsen of andere beleggingsfondsen. Bij deze geldmarktfondsen of andere beleggingsfondsen hebben de houders daarvan, de beleggers, veelal een recht om deze beleggingen terug te verkopen aan deze fondsen, of anders gezegd de corporates hebben een zogenaamde putoptie. Daardoor is bij deze instrumenten met een putoptie sprake van puttable instrumenten. Deze puttable instrumenten voldoen niet aan de definitie van eigenvermogensinstrumenten uit IAS 32 Financial Instruments: Presentation, maar aan de definitie van vreemdvermogensinstrumenten. Het beoordelen van puttable instrumenten op basis van de definities uit IAS 32 is vereist voor het onderscheid in vreemdvermogensinstrumenten en eigenvermogensinstrumenten onder IFRS 9. Het gevolg hiervan is dat deze instrumenten als vreemdvermogensinstrumenten worden aangemerkt en, omdat ze niet aan de SPPI-toets voldoen, tegen FVTPL moeten worden gewaardeerd. Onder IAS 39 zouden deze instrumenten veelal als Available for Sale kunnen worden gerubriceerd, waarbij de waardeveranderingen in het eigen vermogen worden verwerkt tot aan de verkoop. Bij verkoop of bij eerdere impairment worden de waardeveranderingen in de winst-en-verliesrekening verwerkt (recycling). Het tegen FVTPL waarderen van deze beleggingen was ook mogelijk onder IAS 39. Bij zes ondernemingen is in een toelichting opgenomen dat sprake is van deze puttable instruments en dat hieruit een verwachte wijziging voortvloeit.

Onderdeel Hedge accounting

Bij het onderdeel hedge accounting moet de cost of hedging voor de tijdswaarde bij opties retrospectief worden verwerkt en voor forward-elementen van termijncontracten en voor vreemdevalutabasis-spreads van cross currency swaps mag deze retrospectief worden verwerkt – zie daartoe paragraaf 2.4 ‘Eerste toepassing van IFRS 9’. In tabel 7 zijn de resultaten hiervan opgenomen per bedrijfstak. Daarbij valt op dat in 26% van de onderzochte ondernemingen de impact van de cost of hedging wordt toegelicht en dat deze retrospectief moet worden verwerkt. Voor wat betreft de impact op de bedrijfstakken valt het hoge percentage op voor de bedrijfstak Technology (67 % van de ondernemingen die cost of hedging toelichten), gevolgd door Utilities (40%) en Consumer Goods (35%).

Tabel 7.Download as CSV 

Retrospectieve verwerking Cost of hedging.

	Bedrijfstak	Impact
Bedrijfstak	Aantal	Aantal	%
Basic Materials	8	0	0%
Consumer Goods	23	8	35%
Consumer Services	4	0	0%
Health Care	9	3	33%
Industrials	7	1	14%
Oil & Gas	5	1	20%
Technology	3	2	67%
Telecommunications	6	1	17%
Utilities	5	2	40%
Totaal	70	18	26%

Bij de overgang naar IFRS 9 kan gebruik worden gemaakt van een aantal transitiebepalingen, zoals beschreven in paragraaf 2.4 ‘Eerste toepassing van IFRS 9’. Deze hebben we opgenomen in tabel 8.

Tabel 8.Download as CSV 

Toelichtingen gekozen transitiemethoden per bedrijfstak.

	Toegelicht dat de vergelijkende cijfers niet zijn aangepast?		Toegelicht dat Hedge accounting met terugwerkende kracht wordt toegepast voor cost of hedging?		Toegelicht dat het onderzoek van het Business Model is uitgevoerd op datum eerste toepassing?		Toegelicht het aanwijzen en intrekken van eerdere aanwijzingen van FA en FL als FVTPL?		Toegelicht het aanwijzen en intrekken van eerdere aanwijzingen van FA en FL als FVOCI?		Toegelicht dat gebruik wordt gemaakt van de simplified approach for ECL?
Bedrijfstak	Aantal	%	Aantal	%	Aantal	%	Aantal	%	Aantal	%	Aantal	%
Basic Materials	3	38%	0	0%	0	0%	1	13%	1	13%	3	38%
Consumer Goods	12	52%	8	44%	1	4%	0	0%	0	0%	5	22%
Consumer Services	2	50%	0	0%	0	0%	0	0%	0	0%	0	0%
Health Care	6	67%	3	0%	0	0%	0	0%	0	0%	2	22%
Industrials	5	71%	1	17%	0	0%	0	0%	0	0%	2	29%
Oil & Gas	1	20%	1	6%	0	0%	0	0%	0	0%	1	20%
Technology	3	100%	2	6%	0	0%	1	33%	0	0%	1	33%
Telecommunications	1	17%	1	11%	0	0%	0	0%	0	0%	1	17%
Utilities	0	0%	2	6%	0	0%	0	0%	0	0%	3	60%
Totaal	33	47%	18	26%	1	1%	2	3%	1	1%	18	26%

Vrijstelling aanpassing vergelijkende cijfers

Voor wat betreft de vrijstelling voor het niet hoeven aanpassen van de vergelijkende cijfers heeft 47% van de onderzochte ondernemingen toegelicht dat zij hiervan gebruik maakt. Daarentegen zijn de andere transitiebepalingen (toepassen hedge accounting met terugwerkende kracht voor de cost of hedging, onderzoek businessmodel op datum van eerste toepassing, het aanwijzen en intrekken van eerdere aanwijzingen van financiële activa en financiële verplichtingen als FVTPL en FVOCI, toelichting dat gebruik is gemaakt van de vereenvoudigde benadering) veel minder toegelicht. De percentages zijn 26%, 1%, 3%, 1% en 26%). In de bedrijfstakken Technology, Industrials en Health Care zitten relatief de meeste ondernemingen die deze toelichtingen opnemen, zoals uit tabel 8 blijkt.

Geen van de ondernemingen besteedt aandacht aan IFRS 9 in de andere informatie die samen met de jaarrekening is gepubliceerd. Evenmin wordt in de controleverklaring door de accountant melding gemaakt van IFRS 9.

Een best practice is ons inziens Koninklijke Philips N.V. Deze onderneming beschrijft duidelijk per onderdeel van IFRS 9 de impact. Ondanks dat dit niet door middel van een tabel wordt gedaan, wordt duidelijk gemaakt dat de impact niet significant is voor IFRS 9 in zijn geheel. Per onderdeel van IFRS 9 wordt de impact kwantitatief inzichtelijk gemaakt, zowel voor de geconsolideerde jaarrekening als voor de enkelvoudige jaarrekening. Verder wordt aangegeven waardoor de impact wordt veroorzaakt bij het onderdeel Classificatie en waardering door aan te geven op welke wijze de verschillende soorten financiële instrumenten bij de overgang naar IFRS 9 worden geraakt. Bij het onderdeel Bijzondere waardevermindering wordt vermeld waarop het ECL-model betrekking heeft en voor welke financiële instrumenten de vereenvoudigde benadering wordt toegepast. Voor het onderdeel Hedge accounting wordt aangegeven dat de meeste hedges voldoen aan de vereisten van IFRS 9 en dat hedge accounting kan worden voortgezet, maar dat de interne hedgedocumentatie moet worden geactualiseerd evenals het beheersingssysteem. Ook wordt vermeld hoe wordt omgegaan met de cost of hedging voor forward-elementen van termijncontracten en voor de tijdswaarde bij opties.

De tekst over de transitietoelichting van Koninklijke Philips NV is opgenomen in figuur 3.

Figuur 3.Download as CSV 

Best practice transitietoelichting IFRS 9: Koninklijke Philips NV, Annual report 2017, p. 119, 120

IFRS 9 Financial Instruments IFRS 9 Financial Instruments brings together the classification and measurement, impairment and hedge accounting phases of the IASB’s project to replace IAS 39 Financial Instruments: Recognition and Measurement. The new standard also introduces expanded disclosure requirements to IFRS 7 Financial Instruments: Disclosures and changes in presentation to IAS 1 Presentation of Financial Statements. These are expected to change the nature and extent of the Company’s disclosures about its financial instruments particularly in the year of the adoption of the new standard. The Company finalized the implementation of IFRS 9, except for the determination of the final IFRS 7 disclosures to be included in the Annual Report for 2018. These will be finalized in the coming year. The Company will adopt the new standard on the required effective date and will not restate comparative information. During 2017, Philips performed a detailed impact assessment of all three aspects of IFRS 9. Overall, the Company expects no significant impact on its statement of financial position and equity. Classification and measurement The Company noted no significant impact on its balance sheet or equity on applying the classification and measurement requirements of IFRS 9. The investments in equity shares are currently classified as available-for-sale financial assets with gains and losses recorded in other comprehensive income. Upon adopting IFRS 9, certain financial investments amounting to EUR 21 million (impact on Company financial statements is EUR 14 million) will change classification and measurement from Other comprehensive income to Fair value through profit or loss (FVPL). The related fair value gains of EUR 5 million (impact on Company financial statements is EUR 5 million) will be transferred from the available-for-sale financial assets reserve to Retained earnings on January 1, 2018. The remaining available-for-sale equity investments amounting to EUR 396 million (impact on Company financial statements is EUR 130 million) will continue to be measured at fair value through Other comprehensive income as the Company has chosen the fair value through other comprehensive income (FVOCI) election for such investments. Accordingly, the new guidance will not affect the classification and measurement of these financial assets. However, gains or losses realized on the sale of financial assets at FVOCI will no longer be transferred to profit or loss on sale, but instead reclassified below the line from the FVOCI reserve to Retained earnings. The debt investments of the Company amounting to EUR 29 million (impact on Company financial statements is nil) that are currently classified as available-for-sale will satisfy the conditions for classification as at FVOCI and hence there will be no change to the accounting for these assets. The Company has debt investment amounting to EUR 0.6 million (impact on Company financial statements is nil) currently classified as held-to-maturity and measured at amortized cost which meets the conditions for classification at amortized cost under IFRS 9. Loans as well as trade receivables are held to collect contractual cash flows and are expected to give rise to cash flows representing solely payments of principal and interest. The Company analyzed the contractual cash flow characteristics of those instruments and concluded that they meet the criteria for amortized cost measurement under IFRS 9. Therefore, reclassification for these instruments is not required except for receivables which are factored. The business model for such factored receivables amounting to EUR 48 million (impact on Company financial statements is nil) is hold to collect and sell and hence they will be booked at FVOCI. There will be no impact on the Company’s accounting for financial liabilities, as the new requirements only affect the accounting for financial liabilities that are designated at fair value through profit or loss, and the Company does not have any such liabilities. The derecognition rules have been transferred from IAS 39 Financial Instruments: Recognition and Measurement and have not been changed. Impairment The new impairment model requires the recognition of impairment provisions based on expected credit losses (ECL) rather than only incurred credit losses as is the case under IAS 39. The expected credit losses include forward-looking elements on all possible default events as well as historical loss data. It applies to financial assets classified at amortized cost, debt instruments measured at FVOCI, contract assets under IFRS 15 Revenue from Contracts with Customers, lease receivables, loan commitments and certain financial guarantee contracts. The Company will apply the simplified approach and record lifetime-expected losses on all trade receivables. Based on the assessments undertaken to date, the Company expects no material increase in the loss allowance for debt investments and financial assets held at amortized cost. Additionally the Company also assessed the impact of the new impairment model on its intercompany financial assets (including receivables) recognized in the Company financial statements and concluded that there is no material increase in the loss allowance. Hedge accounting The Company has completed updates to its internal documentation and monitoring processes and concluded that all existing hedge relationships that are currently designated in effective hedging relationships will continue to qualify for hedge accounting under IFRS 9. Changes in the fair value of foreign exchange forward contracts attributable to forward points and in the time value of the option contracts will in future be deferred in costs of hedging reserve within equity. The deferred amounts will be recognized against the related hedged transaction when it occurs. The Company has chosen not to retrospectively apply IFRS 9 on transition regarding the forward points of the forward contracts under IAS 39. As IFRS 9 does not change the general principles of how an entity accounts for effective hedges, applying the hedging requirements of IFRS 9 will not have a significant impact on Philips’ financial statements. Transition IFRS 9 must be applied for financial years commencing on or after January 1, 2018 and it is fully endorsed by the EU. The Company will apply the new rules retrospectively from January 1, 2018, with the practical expedients permitted under the standard. Comparatives for 2017 will not be restated in 2018.

Zoals uit tabel 9 blijkt, heeft 93% van de onderzochte ondernemingen aangegeven dat de impact bekend is. 54% van de ondernemingen waarvan de impact bekend is, heeft de impact ook gekwantificeerd. De ondernemingen waarbij de impact wel bekend is, maar die de impact niet gekwantificeerd hebben, hebben aangegeven dat IFRS 15 geen materiële impact heeft. Daardoor is de exacte impact minder relevant. Een deel van de ondernemingen die de impact gekwantificeerd heeft, heeft wel aangegeven dat de precieze impact nog kan wijzigen, bijvoorbeeld door veranderde interpretaties van IFRS 15.

Eén onderneming geeft aan dat de impact naar verwachting materieel zal zijn, maar dat de omvang van de impact nog niet bekend is. Bij vier ondernemingen is nog onduidelijk of er sprake zal zijn van een materiële impact.

Tabel 9.Download as CSV 

Toelichting impact IFRS 15.

	Aantal	%	% totaal
Impact bekend
Impact gekwantificeerd zonder voorbehoud	25	37%	35%
Impact gekwantificeerd met voorbehoud	11	17%	15%
Impact niet gekwantificeerd	31	46%	43%
	67	100%	93%
Impact niet bekend
Impact materieel	1	20%	1%
Niet bekend of impact materieel is	4	80%	6%
	5	100%	7%
Totaal	72		100%

Van de onderzochte ondernemingen geeft 32% aan dat de impact materieel is. Tabel 10 toont de verwachte impact per bedrijfstak. De bedrijfstakken die het meest geraakt worden door IFRS 15 zijn Telecommunications en Utilities. Bij Telecommunications gaat het vooral om de identificatie van prestatieverplichtingen (telefoon versus abonnement) en de verwerking van de kosten om contracten te verkrijgen. De verwerking van deze kosten is ook een belangrijk aandachtspunt bij Utilities, naast de vraag of gehandeld wordt als principaal of agent.

Tabel 10.Download as CSV 

Percentage ondernemingen dat materiële impact verwacht per bedrijfstak.

	Bedrijfstak	Materiële impact
Bedrijfstak	Aantal	Aantal	%
Basic Materials	8	2	25%
Consumer Goods	23	4	17%
Consumer Services	4	0	0%
Health Care	9	2	22%
Industrials	9	3	33%
Oil & Gas	5	1	20%
Technology	3	1	33%
Telecommunications	6	6	100%
Utilities	5	4	80%
Totaal	72	23	32%

Ook als de impact niet significant is, kunnen er wel wijzigingen optreden in de omzetverantwoording. 45 (63%) van de onderzochte ondernemingen geeft aan welke wijzigingen er zullen optreden.

Tabel 11 geeft een overzicht van de wijzigingen. 21% van de ondernemingen geeft aan dat er wijzigingen ontstaan door de nadere richtlijnen over het onderkennen van prestatieverplichtingen. Andere belangrijke wijzigingen zijn (a) het activeren van de kosten om een contract te verkrijgen, (b) betalingen aan klanten verantwoorden als vermindering van de omzet in plaats van als kosten, (c) de timing van omzetverantwoording en (d) licenties.

Tabel 11.Download as CSV 

Verwachte wijzigingen in omzetverantwoording.

	Aantal ondernemingen dat aanpassing genoemd heeft
Verwachte wijzigingen	Aantal	%
Prestatieverplichtingen	15	21%
Kosten verkrijgen contract	11	15%
Betalingen aan klanten	10	14%
Timing omzetverantwoording	8	11%
Licenties	8	11%
Principaal-agent	6	8%
Variabele vergoeding	5	7%
Terugkoopverplichtingen	4	6%
Retouren	4	6%
Samenwerkingsverbanden	3	4%
Opties voor klanten	3	4%
Prijsconcessies	2	3%
Significante financieringscomponent	2	3%
Kosten voldoen contract	2	3%
Allocatie transactieprijs	1	1%
Garanties	1	1%
Verlieslatende contracten	1	1%
Bill-and-hold	1	1%
Accijns	1	1%
Totaal aantal ondernemingen		72

Zoals eerder aangegeven zijn er twee methoden om de overgang naar IFRS 15 in de jaarrekening te verwerken, namelijk de volledig retrospectieve methode en de aangepaste retrospectieve methode.

79% van de ondernemingen vermeldt welke methode gehanteerd zal worden. Van die ondernemingen gaat 37% de volledig retrospectieve methode hanteren en 63% de aangepaste retrospectieve methode. Zoals uit tabel 12 blijkt, varieert de methode per bedrijfstak. In de bedrijfstak Oil & Gas is een duidelijke voorkeur voor de aangepaste retrospectieve methode, terwijl in de bedrijfstak Industrials een voorkeur voor de volledige retrospectieve methode bestaat.

Tabel 12.Download as CSV 

Transitiemethode per bedrijfstak.

Bedrijfstak	% transitiemethode vermeld	Indien vermeld, % volledig retrospectief	Indien vermeld, % aangepast retrospectief
Basic Materials	63%	40%	60%
Consumer Goods	61%	50%	50%
Consumer Services	100%	25%	75%
Health Care	100%	22%	78%
Industrials	67%	67%	33%
Oil & Gas	100%	0%	100%
Technology	100%	33%	67%
Telecommunications	100%	33%	67%
Utilities	100%	40%	60%

Tabel 13 geeft de relatie aan tussen de toepassing van de transitiemethoden en het verwachte effect van IFRS 15. Van de ondernemingen die een materieel effect verwachten, geven alle ondernemingen aan welke methode gehanteerd zal worden. 43% kiest hiervan voor de volledig retrospectieve methode. Als er geen significante impact verwacht wordt, geeft 69% van de ondernemingen aan welke methode gehanteerd zal worden. Van de ondernemingen die een methode noemen terwijl de verwachte impact niet significant is, kiest 29% voor de volledig retrospectieve methode.

Tabel 13.Download as CSV 

Relatie tussen transitiemethode en verwachte impact.

	% transitiemethode vermeld	Indien vermeld, % volledig retrospectief	Indien vermeld, % aangepast retrospectief
Wel impact	100%	43%	57%
Geen impact	69%	29%	71%
Impact nog niet bekend	75%	67%	33%

Bij de overgang naar IFRS 15 zijn verschillende vereenvoudigingen mogelijk. Slechts een deel van de ondernemingen geeft aan van welke vereenvoudigingen er gebruik gemaakt zal worden. Bij de volledig retrospectieve methode geeft 33% van de ondernemingen aan welke vereenvoudigingen er gebruikt zullen worden en bij de aangepaste retrospectieve methode 28%.

22% van de ondernemingen besteedt ook aandacht aan IFRS 15 in de andere informatie die samen met de jaarrekening gepubliceerd wordt. Bij 10% van de ondernemingen maakt de accountant melding van IFRS 15 in de controleverklaring.

Een best practice is Volvo Group. Deze onderneming beschrijft duidelijk wat de impact van IFRS 15 zal zijn door aan te geven hoe de 2017-cijfers beïnvloed worden door de nieuwe standaard. Daarbij worden de volgende overzichten getoond:

• Impact op de omzet per segment per kwartaal;
• Impact op operating income per segment per kwartaal;
• Impact op de operating margin per segment per kwartaal;
• Impact op de volledige winst-en-verliesrekening per kwartaal;
• Impact op de balans per 1 januari, 31 maart, 30 juni, 31 oktober en 31 december 2017.

De tekst en verschillende van deze overzichten zijn opgenomen als figuur 4.

Figuur 4.Download as CSV 

Best practice impact van IFRS 15: Volvo Group Annual and Sustainability Report 2017, pp. 167-173

Implementation of new accounting standards As from January 1, 2018 Volvo Group applies IFRS 9 Financial instruments and IFRS 15 Revenue from Contracts with Customers. These standards are applied retrospectively but with the difference in relation to presenting comparative financial information for 2017. Opening balance 2017 For IFRS 15, the opening balance for 2017 is adjusted in accordance with the new standard and the transition effect is recognized as a decrease in equity with SEK 712 M. The reported financial information for 2017 is restated accordingly for comparison purposes. For IFRS 9, the opening balance for 2017 has not been affected. IFRS 15 Revenue from Contracts with Customers IFRS 15 replaces IAS 11 Construction contracts, IAS 18 Revenue and the related interpretations IFRIC 13, 15, 18 and SIC-31. IFRS 15 represents a new framework for recognizing revenue from contracts with customers and with additional disclosure requirements. The major impact of implementation of IFRS 15 is related to sales transactions of vehicles with various residual value commitments, e.g. buybacks and tradebacks, and the assessment if control has been transferred from Volvo Group to the customer. The criterion of transferring control is based on if the customer has a significant economic incentive to exercise the residual value commitment or not. If the customer is considered to have a significant economic incentive to exercise the residual value commitment to return the vehicle, revenue is recognized over the residual value commitment period as an operating lease transaction in accordance with IAS 17. Various factors are assessed when considering if significant economic incentives exist, such as repurchase price in relation to the expected market value at the date of the repurchase and historical return rates. These are new criteria compared with the former revenue recognition model, where the residual value was compared with the sales price. The accounting model has not change, however the criteria for when to apply the model are different.

If the customer is not considered to have a significant economic incentive to exercise the residual value commitment to return the vehicle, the revenue is recognized in accordance with the right of return model. Hence, a major portion of revenue and margin is recognized at inception of the contract. A refund liability and an asset related to the right to recover the vehicle from the customer on settling the refund liability are recognized in the balance sheet. If the vehicle is not returned the refund liability is recognized as revenue and the asset is expensed. This is a change compared to the former model, where full revenue is recognized at the inception of the contract with a contingent liability. The effect of the two new models is a later recognition of revenue with an increase of assets with SEK 6,516 M mainly related to assets under operating lease and right of return assets and an increase of liabilities with SEK 7,725 M mainly related to deferred leasing income and residual value liabilities as of December 31, 2017. The corresponding effect is a net decrease in equity with SEK 1,209 M (net of tax) consisting of opening balance effect of SEK 712 M and a decrease of Income for the period for2017 with SEK 497 M, whereof SEK 650 M affecting Operating income for 2017. The effect from the transition to IFRS 15 is presented on page 168–176 with restatements on net sales, operating income and operating margin divided by segment and quarter. Further is a presentation of income statement per quarter and full year for 2017, the opening balance sheet for2017 and balance sheet per quarter and year to date.