IFRS 15 Revenue from Contracts with Customers is voor het eerst van toepassing op jaarrekeningen met een boekjaar aanvangend op of na 1 januari 2018. Wij analyseren de effecten van deze nieuwe standaard voor 66 Europese beursgenoteerde ondernemingen. In een meerderheid van de onderzochte jaarrekeningen is het effect van de eerste toepassing van IFRS 15 op eigen vermogen en omzet niet materieel. Bedrijfstakken die het meest zijn geraakt, zijn Telecommunications en Utilities. De timing van de omzet wordt het meest genoemd als oorzaak van de impact, gevolgd door het activeren van de kosten van het verkrijgen van een contract. De werkelijke impact wijkt niet veel af van de vorig jaar ingeschatte impact.

Externe verslaggeving, IFRS 15, omzetverantwoording

Omzet is een belangrijk financieel kengetal van ondernemingen en IFRS 15 stelt nieuwe regels voor de wijze waarop dit in de jaarrekening dient te worden verantwoord. Dit artikel geeft inzicht in de effecten van de eerste toepassing van IFRS 15 op de jaarrekening van ondernemingen in verschillende sectoren. Daarnaast geeft het een beeld van de belangrijkste oorzaken van genoemde effecten alsmede, voor zover van toepassing, verschillen met de verwachte effecten zoals gerapporteerd onder IAS 8 in de jaarrekening 2017.

IFRS 15 Revenue from Contracts with Customers moet toegepast worden voor boekjaren die aanvangen op of na 1 januari 2018. Hoewel vervroegde toepassing van deze nieuwe omzetstandaard toegestaan was, zijn de meeste ondernemingen in 2018 overgegaan naar de nieuwe standaard. In dit artikel analyseren wij de impact van de overgang naar IFRS 15. Belangrijke vragen zijn: (a) wat is de impact op de omzet, het eigen vermogen en het resultaat; (b) welke andere jaarrekeningposten worden beïnvloed; (c) welke aspecten van IFRS 15 veroorzaken de impact en (d) hoe verhoudt de daadwerkelijke impact zich tot de vorig jaar geschatte impact.

Het artikel begint met een globale beschrijving van IFRS 15 (paragraaf 2). Daarna bespreken wij de onderzoekspopulatie (paragraaf 3) en hoe de transitie naar deze nieuwe standaard verwerkt is (paragraaf 4). Aansluitend worden de empirische analyse van de impact en enkele ‘best practices’ gepresenteerd (paragraaf 5). Wij ronden af met een aantal conclusies (paragraaf 6).

IFRS 15 vervangt als nieuwe standaard voor omzetverantwoording IAS 11 Construction Contracts, IAS 18 Revenue en verschillende interpretaties. Met de nieuwe regelgeving wil de IASB zorgen voor een meer consistente omzetverantwoording, een betere vergelijkbaarheid tussen ondernemingen en het verstrekken van meer informatie.

Het basisprincipe is dat een onderneming omzet verantwoordt voor de vergoeding waar de onderneming verwacht recht op te hebben in ruil voor het overdragen van producten of het verlenen van diensten aan een klant.

Het raamwerk dat de standaard biedt, omvat vijf stappen:

1. identificeer het contract met de klant;
2. identificeer de afzonderlijke prestatieverplichtingen in het contract;
3. bepaal de transactieprijs;
4. alloceer de transactieprijs aan de afzonderlijke prestatieverplichtingen; en
5. verantwoord omzet wanneer aan een prestatieverplichting is voldaan.

Stap 1 Identificeer het contract

Contracten met klanten die afdwingbare rechten en verplichtingen creëren, vallen binnen de reikwijdte van de standaard. IFRS 15 wordt toegepast op een individueel contract, tenzij meerdere contracten gecombineerd moeten worden tot één contract.

Stap 2 Identificeer de prestatieverplichtingen

IFRS 15 stelt dat omzet verantwoord moet worden als de onderneming aan een prestatieverplichting voldoet. Een prestatieverplichting is een toezegging tot levering aan een klant van (a) een product of dienst (of een bundel van producten of diensten) die onderscheidend is of (b) een serie van onderscheidende producten of diensten die substantieel hetzelfde zijn en op dezelfde wijze aan de klant geleverd worden (bijvoorbeeld het dagelijks schoonmaken van een kantoor). Een product of dienst is onderscheidend indien (a) de klant voordeel kan ontlenen aan het product of de dienst al dan niet in combinatie met andere beschikbare producten of diensten en (b) de toezegging om het product of de dienst te leveren apart is te identificeren van de andere toezeggingen in het contract. Een contract kan meerdere prestatieverplichtingen omvatten, bijvoorbeeld het leveren van een machine en het uitvoeren van onderhoud aan die machine. In de praktijk is het vaststellen welke prestatieverplichtingen er binnen een contract onderscheiden moeten worden een grote uitdaging.

Stap 3 Bepaal de transactieprijs

De transactieprijs is de vergoeding waar de onderneming verwacht recht op te hebben in ruil voor het leveren van producten of diensten aan de klant, exclusief het bedrag dat wordt ontvangen namens andere partijen (bijvoorbeeld BTW). De bepaling van de transactieprijs kan complex zijn, omdat rekening moet worden gehouden met variabele vergoedingen, significante financieringscomponenten, vergoedingen in natura en vergoedingen die aan de klant betaald worden.

Stap 4 Alloceer de transactieprijs aan de prestatieverplichtingen

In stap 4 wordt de in stap 3 bepaalde transactieprijs toegerekend aan de in stap 2 geïdentificeerde prestatieverplichtingen. Dus als de transactieprijs € 200 is en het contract twee aparte prestatieverplichtingen omvat, wordt in deze stap bepaald hoe de € 200 verdeeld moet worden over de twee prestatieverplichtingen. In het algemeen wordt de transactieprijs verdeeld op basis van de zelfstandige verkoopprijs van de individuele prestatieverplichtingen.

Stap 5 Verantwoord de omzet

De laatste stap is het verantwoorden van de omzet als de onderneming aan een specifieke prestatieverplichting heeft voldaan. In het algemeen wordt een product of dienst als geleverd beschouwd als de klant de beschikkingsmacht over het product of de dienst verkregen heeft. Beschikkingsmacht verwijst daarbij naar de mogelijkheid om het gebruik te bepalen en substantieel alle voordelen te verkrijgen. Dit wijkt af van de ‘risk & rewards’-benadering onder de oude regelgeving.

Het overdragen van de beschikkingsmacht kan plaatsvinden op één moment of gedurende een periode. Dit bepaalt of de omzet op één moment of gedurende een periode verantwoord moet worden. Er is sprake van het voldoen aan een prestatieverplichting gedurende een periode als:

1. de klant de voordelen consumeert gelijktijdig met de werkzaamheden van de onderneming (bijvoorbeeld schoonmaakdiensten);
2. de onderneming producten of diensten levert waar de klant de beschikkingsmacht over krijgt gedurende het ontstaan of de verbetering van het product (bijvoorbeeld onderhoud aan een gebouw dat in eigendom is van de klant); of
3. de onderneming een product maakt of een dienst levert die niet op een andere manier gebruikt kan worden door de onderneming en de onderneming een afdwingbaar recht heeft op betaling voor de werkzaamheden die reeds zijn verricht.

Andere aandachtspunten

In de praktijk komt het regelmatig voor dat contracten aangepast worden. IFRS 15 geeft regels om vast te stellen of de aanpassing leidt tot een nieuw contract. Als een aanpassing niet leidt tot een nieuw contract, is de verwerking afhankelijk van de vraag of nog te leveren producten en diensten onderscheidend zijn van de producten en diensten die reeds geleverd zijn op het moment van de contractwijziging.

De omzetverantwoording kan in een andere periode plaatsvinden dan de periode waarin uitgaven gedaan worden die nodig zijn om aan het contract te voldoen. Als aan bepaalde voorwaarden is voldaan, worden deze uitgaven geactiveerd, zodat er matching tussen de kosten en omzet ontstaat. Kosten die gemaakt zijn om een contract te verkrijgen moeten onder bepaalde voorwaarden ook worden geactiveerd en afgeschreven. Verschillen tussen de momenten van omzetverantwoording, ontvangsten en het ontstaan van onvoorwaardelijke rechten op een vergoeding kunnen daarnaast leiden tot contractactiva en contractverplichtingen in de balans.

IFRS 15 bevat ook specifieke bepalingen voor onder andere de verwerking van retouren, opties voor klanten, terugkoopverplichtingen, licenties en garanties. De standaard bevat tevens regels om de informatieverstrekking over omzetverantwoording te verbeteren.

Verschillen met oude regelgeving

Belangrijke verschillen tussen de oude en nieuwe regelgeving zijn:

• IFRS 15 geeft duidelijker aan dat contracten ook gebaseerd kunnen zijn op mondelinge afspraken of impliciete overeenkomsten;
• IFRS 15 geeft duidelijker richtlijnen voor het combineren van contracten, het verwerken van contractaanpassingen en het verwerken van contracten met meerdere prestatieverplichtingen;
• IFRS 15 kan leiden tot het identificeren van andere prestatieverplichtingen;
• Onder IFRS 15 is de transactieprijs gebaseerd op de verwachte ontvangsten waardoor variabele vergoedingen mogelijk eerder verantwoord worden;
• IFRS 15 geeft duidelijker richtlijnen voor de verwerking van variabele vergoedingen;
• IFRS 15 introduceert met het concept ‘zelfstandige verkoopprijs’ een nieuwe methode om de transactieprijs te alloceren aan de prestatieverplichtingen;
• Onder IFRS 15 is het moment van omzetverantwoording gebaseerd op het verkrijgen van beschikkingsmacht door de klant in plaats van het overdragen van risks & rewards;
• IFRS 15 biedt meer richtlijnen hoe voortgang gemeten moet worden bij omzetverantwoording gedurende een periode;
• Onder IFRS 15 is bij de analyse of een onderneming acteert als agent of principaal leidend of de entiteit beschikkingsmacht heeft verkregen over het goed of de dienst voordat deze aan de klant geleverd is. Daarom is kredietrisico vervallen als indicator dat een onderneming acteert als principaal; en
• IFRS 15 heeft aanvullende eisen qua toelichting. (Pronk and Roozen 2018)

Uitgangspunt voor het onderzoek is de populatie in Pronk and Roozen (2018) om een vergelijking tussen de verwachte en daadwerkelijke impact mogelijk te maken. Dit zijn de ondernemingen die opgenomen zijn in de FTSE Russell Eurotop 100 index¹ exclusief 26 financiële instellingen. Financiële instellingen zijn niet opgenomen in dit onderzoek, omdat IFRS 15 deze ondernemingen maar beperkt raakt. Ondernemingen die US GAAP toepassen worden ook niet meegenomen evenals ondernemingen die IFRS 15 nog niet toepassen vanwege een gebroken boekjaar. Daarnaast is één onderneming niet meegenomen, omdat die onderneming overgenomen is in 2018. De onderzoekspopulatie bestaat uit 66 entiteiten – zie Tabel 1. In de Bijlage 1 van dit artikel is een overzicht opgenomen van de onderzochte jaarrekeningen.

Tabel 1.Download as CSV 

Selectie onderzoekspopulatie.

FTSE Eurotop 100	100
Financiële instellingen	-26
Toepassing US GAAP	-2
IFRS 15 nog niet toegepast vanwege gebroken boekjaar	-5
Overname in 2018	-1
Onderzoekspopulatie	66

Tabel 2 toont de onderzochte ondernemingen per bedrijfstak en Tabel 3 per land. Consumer Goods is de grootste bedrijfstak in dit onderzoek. Bijna 70% van de entiteiten komt uit Duitsland, Frankrijk of Verenigd Koninkrijk. 91% van de onderzochte jaarrekeningen heeft als balansdatum 31 december 2018. Voor 3% van de ondernemingen is een jaarrekening met een eerdere balansdatum gebruikt. De resterende 6% heeft een balansdatum na 31 december 2018. In de volgende paragrafen wordt, indien relevant, ook een analyse per bedrijfstak gegeven. Zoals uit Tabel 2 blijkt, is het aantal observaties per bedrijfstak beperkt. Daarom hebben de analyses per bedrijfstak een indicatief karakter.

Tabel 2.Download as CSV 

Onderzoekspopulatie per bedrijfstak.

Bedrijfstak	aantal	%
Basic Materials	6	9%
Consumer Goods	20	30%
Consumer Services	3	5%
Health Care	9	14%
Industrials	9	14%
Oil & Gas	5	8%
Technology	3	5%
Telecommunications	6	9%
Utilities	5	8%
	66	100%

Tabel 3.Download as CSV 

Onderzoekspopulatie per land.

Land	aantal	%
België	1	2%
Denemarken	2	3%
Duitsland	14	21%
Finland	1	2%
Frankrijk	16	24%
Italië	2	3%
Nederland	5	8%
Noorwegen	2	3%
Spanje	3	5%
Verenigd Koninkrijk	14	21%
Zweden	2	3%
Zwitserland	4	6%
	66	100%

IFRS 15 is voor het eerst van toepassing in de jaarrekening voor boekjaren die aanvangen op of na 1 januari 2018. Onze analyse geeft inzicht in de gekozen transitiemethode en de effecten van de eerste toepassing van de nieuwe standaard in verschillende bedrijfstakken. Voor het merendeel van de onderzochte ondernemingen is het effect van IFRS 15 op het vermogen en resultaat niet materieel. Zoals verwacht op basis van de jaarrekeninganalyse 2017 (Pronk and Roozen 2018) zien we de meeste impact bij ondernemingen in de bedrijfstakken Telecommunications en Utilities. Er zijn geen grote afwijkingen ten opzichte van verwachte effecten zoals vorig jaar door de ondernemingen gerapporteerd.

De meeste ondernemingen hebben gekozen voor de aangepast retrospectieve transitiemethode. Als belangrijkste oorzaken van effecten van IFRS 15 op de jaarverslaggeving worden genoemd a) timing van de omzetverantwoording, b) activering van contractkosten en c) het verwerken van retouren. De balansposten contractactiva, contractverplichtingen en latente belastingen worden naast omzet en eigen vermogen het meest beïnvloed als gevolg van de toepassing van IFRS 15.

Een belangrijke nieuw toelichtingsvereiste is de disaggregatie van de omzet in aanvulling op de gesegmenteerde omzetcijfers op basis van IFRS 8. Van de ondernemingen in onze onderzoekspopulatie geeft 24% geen additionele informatie in aanvulling op de segmentinformatie onder IFRS 8. De helft van de onderzochte ondernemingen splitst de omzet nog op één manier verder uit.

De auteurs hebben deze bijdrage geschreven op persoonlijke titel. Zij bedanken Kevin Bernadina, Elisa van Bruggen, Ilse Langelaan, Ra’ees Mahomed en Renick van Oosterbosch hartelijk voor hun waardevolle bijdrage aan het empirisch onderzoek.