Zoals weergegeven in Tabel 11 heeft bijna een kwart van de ondernemingen (22%) de overgangstoelichting beperkt tot 1 pagina, dit betreft meestal de ondernemingen waar IFRS 16 een beperkte impact heeft gehad. Van de 11 ondernemingen met maximale toelichtingen qua aantal pagina’s, zijn 5 ondernemingen overgegaan met de volledig-retrospectieve methode waarbij de toelichtingsvereisten logischerwijs groter zijn.

Slechts 9 van de 72 ondernemingen heeft een aparte publicatie gewijd aan de overgang naar IFRS 16, zie Tabel 12. Van deze ondernemingen zijn drie ondernemingen overgegaan met de volledig-retrospectieve methode. De overgangsmethode lijkt niet direct bepalend te zijn voor de keuze wel of niet een aparte publicatie uit te brengen over de overgang naar IFRS 16. Ook zijn ondernemingen die wel een aparte publicatie doen in verschillende sectoren werkzaam en is geen consistent gedrag te zien per sector. In vier gevallen zijn de aparte publicaties zeer uitgebreid (meer dan 10 pagina’s).

Aansluiting van de onder IAS 17 toegelichte leaseverplichting met de onder IFRS 16 op overgangsdatum verwerkte leaseverplichtingen

IFRS 16 schrijft voor dat ondernemingen die de beperkt-retrospectieve overgangsmethode hanteren een (kwantitatieve) aansluiting opnemen van de IAS 17-verplichting net voor overgang en de op de overgangsdatum opgenomen leaseverplichting. Bijna alle ondernemingen (94%, zie Tabel 14) hebben deze aansluiting opgenomen. Naast de discontering als aansluitverschil die geldt voor alle ondernemingen, zijn diverse andere aansluitverschillen opgenomen, zie Tabel 14. 42 van de 63 ondernemingen (bijna 70%, zie Tabel 14) rapporteert een aansluitverschil voor leases gelijk aan of korter dan 12 maanden waarvoor geen IFRS 16-leaseverplichting is opgenomen. Daarnaast rapporteert iets meer dan de helft van de ondernemingen (32 ondernemingen, 51%) een aanpassing van de leasetermijn als aansluitverschil. Dit is opmerkelijk aangezien de definitie van leasetermijn nagenoeg gelijk is in IAS 17 en IFRS 16. De vereisten en handvatten hiervoor in IFRS 16 zijn echter uitgebreid en niet onwaarschijnlijk is dat ook de robuustheid van bepaling van de leasetermijn is toegenomen als onderdeel van de IFRS 16-implementatie. Opmerkelijk is ook de leasedefinitie als aansluitverschil bij een kwart van de ondernemingen (16, zie Tabel 14). De definitie van een lease in IAS 17 en IFRS 16 verschilt enigszins, echter ook hier kan mogelijk een robuustere inventarisatie en beoordeling van leaseovereenkomsten als onderdeel van de implementatie geleid hebben tot meer leases onder IFRS 16. Door enkele ondernemingen is expliciet toegelicht dat de implementatie van IFRS 16 en bijbehorende inventarisatie geleid heeft tot meer leaseverplichtingen onder IFRS 16.

Tabel 14.

Download as

CSV

XLSX

Informatie over de aansluiting van de IAS 17 leaseverplichting en IFRS 16.

	AEX, AMX (n = 24)		FTSEurofirst (n = 39)		Totaal (n = 63)
	n	%	N	%	n	%
Aansluiting IAS 17 leaseverplichting met IFRS 16
Ja	23	96	36	92	59	94
Nee	1	4	3	8	4	6
Toegelichte aansluitverschillen
Leases gelijk aan of korter dan 12 maanden	18	26	24	25	42	25
Leasetermijn (o.a. verlengingsopties)	9	13	23	24	32	19
Leases van activa met een lage waarde	13	19	16	16	29	17
Leasedefinitie	7	10	9	9	16	10
Leases met de start na 1 januari 2019	4	6	8	8	12	7
Financiële leases	7	10	4	4	11	7
Overig	11	16	13	13	24	14
Totaal		100		100		100

Als best practice-toelichting voor de volledig-retrospectieve methode kan AholdDelhaize gezien worden. Hierin wordt uitgebreid ingegaan op de impact van IFRS 16, ook op de relevante group highlights in het strategic report welke ook retrospectief zijn aangepast in de vergelijkende cijfers voor de effecten van IFRS 16. Naast alle non-GAAP measures zijn tevens de gross en net debt retrospectief aangepast voor de impact van IFRS 16 en gaat de onderneming in op de gemaakte aanpassingen in de definities. Ook gaat de onderneming in op aanpassingen met lenders van de leverage ratio ten gevolge van IFRS 16 en wordt goed inzicht gegeven in de aanpassing van de free cash flow definitie en wordt een heldere aansluiting gegeven tussen oude en nieuwe definitie na IFRS 16. Deze onderneming heeft tevens een afzonderlijke en uitgebreide publicatie uitgebracht ten einde aandeelhouders en investeerders te helpen bij het begrip van de impact van de toepassing van IFRS 16. Als best practice-toelichting voor de beperkt-retrospectieve methode kan Arcadis worden gezien. Bij Arcadis is naast de vereiste toelichtingen, en ondanks het gebrek aan vergelijkende cijfers, in duidelijke tabellen inzicht gegeven in de impact van IFRS 16 door voor 2019 zowel IFRS 16, IAS 17 en de net impact weer te geven voor zowel balans, winst-en-verliesrekening en kasstroomoverzicht. Verder is inzicht geven in de impact van IFRS 16 op de bank convenant ratios. Ter illustratie hebben we onderdelen van de toelichtingen van AholdDelhaize (figuur 1) en Arcadis (figuur 2) opgenomen.

Figuur 1.

best practice ifrs 16 overgangstoelichtingen best practice volledig-retrospectieve overgangsmethode: aholddelhaize annual report 2019, pp. 188, 189. https://www.aholddelhaize.com/media/10197/ahold-delhaize-annual-report-2019.pdf https://www.aholddelhaize.com/en/investors/financial-information/annual-reports/

Figuur 1.

Continued.

Figuur 1.

Continued.

Figuur 1.

Continued.

Figuur 2.

Best practice Beperkt retrospectieve overgangsmethode: Arcadis Annual integrated report 2019, pp’187–189. https://www.arcadis.com/media/C/9/3/%7BC9319928-F9D5-4DB4-B70E-09359714C2C9%7D3Arcadis%20Integrated%20Annual%20Report%202019.pdf https://www.arcadis.com/en/global/investors/

Figuur 2.

Continued.

Figuur 2.

Continued.

Het gebruiksrechtenmodel dat centraal staat in IFRS 16 betekent dat de lessee in zijn balans een (lease)actief opneemt voor het recht om het actief te gebruiken en een (lease)verplichting in de balans verwerkt vanaf het moment dat de lessor het onderliggende actief aan de lessee voor het gebruik ter beschikking stelt.

De leaseverplichting heeft het karakter van een financiële of rentedragende verplichting, en dient initieel gewaardeerd te worden tegen de contante waarde van de nog niet-betaalde/toekomstige leasebetalingen over de leaseperiode. De vervolgwaardering dient te geschieden volgens de effectieve-interestmethode.

De (nieuw) verwerkte leaseverplichting maakt in de jaarrekening deel uit van belangrijke kengetallen als het totaal vreemd vermogen (kort en langlopend), de totaalschuld (kort en langlopend rentedragend) en de nettoschuld (‘net debt’). Deze laatste wordt doorgaans bepaald door de totale korte en langlopende (rentedragende) schuld te verminderen met de beschikbare geldmiddelen (‘cash and cash equivalents’) en geeft een indicatie in welke mate de onderneming in staat is met beschikbare geldmiddelen de verplichtingen uit hoofde van (rentedragende) schulden te voldoen.

Het leaseactief wordt initieel verwerkt tegen kostprijs, die gelijk is aan de initiële waardering van de leaseverplichting zoals hiervoor beschreven, verhoogd met eventuele betalingen die gedaan zijn voor de aanvang van de lease, initiële directe kosten en verwachte kosten voor opruiming/herstel van het geleasde actief. Het wordt verminderd met leasevoordelen ontvangen van de lessor (‘lease incentives’). De vervolgwaardering is (normaliter) de kostprijs verminderd met cumulatieve afschrijvingen (overeenkomstig IAS 16) en bijzondere waardeverminderingen (overeenkomstig IAS 36). Alternatieve waarderingsgrondslagen zoals het herwaarderingsmodel (IAS 16) en reëlewaardemodel (IAS 40) zijn onder voorwaarden mogelijk. De (nieuw) verwerkte leaseactiva maken in de jaarrekening deel uit van het belangrijke kengetal totaal activa.

De uit hoofde van het leasecontract te betalen leasetermijn dient te worden gesplitst in rentekosten over de leaseverplichting volgens de effectieve rentemethode en aflossing van de leaseverplichting (saldo). In de winst-en-verliesrekening worden derhalve naast de afschrijvingskosten en bijzondere waardeverminderingen van het leaseactief, tevens de rentekosten op de leaseverplichting verwerkt. Onder IAS 17 werd de volledige (operationele) leasebetaling als (operationele) last in de winst-en-verliesrekening verwerkt en als operationele kastroom in het kasstroomoverzicht. Het resultaat vóór aftrek van interest, belastingen, afschrijvingen op materiële vaste en immateriële vaste activa (‘Earnings Before Interest, Taxes, Depreciation and Amortisation’, of: EBITDA) wordt in de praktijk, ook door veel van de onderzochte ondernemingen, gehanteerd en/of gepubliceerd omdat dit kengetal beschouwd wordt als een goede weergave of schatting van de operationele kasstroom van de onderneming. Daar de operationele leasekosten dus geen deel uitmaken van EBITDA, neemt dit kengetal toe als gevolg van toepassing van IFRS 16.

De impact van de IFRS 16-overgang op genoemde kengetallen in de balans (overgangsdatum 1 januari 2019), de winst-en-verliesrekening 2019 en het kasstroomoverzicht 2019 van de onderzochte ondernemingen is vermeld in Tabel 15. Voor de duidelijkheid wordt opgemerkt dat deze impact (mede) beïnvloed is door de mate waarin de onderzochte ondernemingen gebruik hebben gemaakt van de overgangsvrijstellingen, waaronder praktische benaderingen (‘practical expedients’), bij eerste toepassing.

Voor wat betreft de (kengetallen in de) balans blijkt uit Tabel 15 dat de eerste toepassing van IFRS 16 een forse impact heeft gehad. Op overgangsdatum 1 januari 2019 is door de onderzochte Europese ondernemingen voor in totaal circa 156 miljard euro aan leaseverplichtingen opgenomen, verdeeld over circa 40 miljard euro bij de AEX- en AMX-fondsen en circa 116 miljard bij de FTSEurofirst-fondsen. Gemiddeld steeg hierdoor het totaal vreemd vermogen met 8% en de totaal schuld met 24% bij de onderzochte ondernemingen. De relatieve impact blijkt voor AEX- en AMX-fondsen groter dan voor de FTSEurofirst-fondsen.

De verwerking van deze leaseverplichtingen heeft bij de AEX- en AMX-fondsen een stijging van gemiddeld 10% van het totaal vreemd vermogen betekend. Voor 34% (n = 10) van de AEX- en AMX-fondsen is de impact tussen 5–10% en bij 31% (n = 9) werd een stijging van 10% of meer vastgesteld. De impact bij de onderzochte FTSEurofirst-fondsen blijkt beperkter; er is sprake van een gemiddelde stijging van 7% van het vreemd vermogen. Voor 35% van de FTSEurofirst-fondsen (n = 15) is de impact van IFRS 16 op het totaal vreemd vermogen beperkt tot 1–2%; voor 21% (n = 9) is de stijging meer dan 10%.

De impact van de verwerking van leaseverplichtingen op het totaal schuld (korte en lange termijn) is procentueel groter dan de impact op het totaal vreemd vermogen. Voor AEX- en AMX-fondsen stijgen de schulden met gemiddeld 28%, voor de FTSEurofirst-fondsen is dat 21%. Voor relatief de grootste groep AEX- en AMX-fondsen (34%) is het totaal van de schuld tussen 10–20% gestegen. Voor een vergelijkbare groep FTSEurofirst-fondsen (35%) geldt dat de totale schuld slechts tussen 0–5% is toegenomen.

Voorts blijkt uit ons onderzoek dat bij negen van alle onderzochte ondernemingen (13%) sprake is van een zodanig ‘ruime’ kaspositie dat door de verwerking van de leaseverplichtingen nog steeds sprake is van een negatieve nettoschuld (‘net debt’). De beschikbare geldmiddelen van de desbetreffende ondernemingen zijn hoger dan de totale schuld, inclusief leaseverplichtingen, in de balans. Voor deze ondernemingen heeft IFRS 16 in die zin een beperkte invloed dat zelfs met verwerking van de leaseverplichtingen de onderneming in staat is met beschikbare geldmiddelen de verplichtingen uit hoofde van de schulden te voldoen. Bij de onderzochte ondernemingen waarbij geen sprake was van een negatieve nettoschuld, nam de totale nettoschuld toe met circa 143 miljard euro (een stijging van circa 46%), verdeeld over circa 36 miljard euro (stijging van circa 68%) bij de AEX- en AMX-fondsen en circa 107 miljard euro (een stijging van 32%) bij de FTSEurofirst-fondsen. Ook hier een fors hogere impact bij de AEX- en AMX-fondsen dan de overige Europese (FTSEurofirst) onderzochte ondernemingen. Bij 28% (n = 8) van de AEX- en AMX-fondsen is sprake van een toename van 10–20%; bij eenzelfde aantal ondernemingen was het effect zelfs 20–50%. Vorengenoemde impact werd bij relatief minder FTSEurofirst- fondsen gevonden: een impact van 10–20% werd bij 9% (n = 4) van de FTSEurofirst-ondernemingen gevonden en bij 21% (n = 9) een impact van 20–50%. Bij 33% (n = 14) van de FTSEurofirst-ondernemingen was de impact van de verwerking van leaseverplichtingen op de nettoschuld beperkt tot tussen 0 en 5%. Hierbij wordt opgemerkt dat het weergeven van de impact van IFRS 16 als percentage van een saldo, in dit geval de nettoschuld, inherent een beperktere betekenis heeft dan het weergeven van de impact op een kengetal (zoals totale activa of totale schulden) dat geen saldo is.

Op overgangsmoment is voor in totaal circa 154 miljard euro aan leaseactiva verwerkt in de jaarrekeningen van de onderzochte Europese ondernemingen, verdeeld over circa 36 miljard euro voor de AEX- en AMX-fondsen en circa 118 miljard voor de FTSEurofirst-fondsen. Gemiddeld nam hierdoor het totaal activa met 5% toe bij de onderzochte Europese ondernemingen. Ook hier blijkt de impact voor AEX- en AMX-fondsen groter dan voor de FTSEurofirst-fondsen.

De verwerking van de leaseactiva heeft bij de AEX- en AMX-fondsen voor een stijging van gemiddeld 6% van het totaal activa gezorgd bij deze ondernemingen. Bij 31% (n = 9) van de AEX- en AMX-ondernemingen was sprake een impact van 2–5% en bij eenzelfde percentage nam het totaal aan activa toe met 5–10%. De impact bij de onderzochte FTSEurofirst-fondsen blijkt beperkter; er is sprake van een gemiddelde stijging van 4% van de totale activa bij deze ondernemingen. Bij een ruime meerderheid (59%) van de FTSEurofirst-ondernemingen (n = 25) is de impact op het totaal activa echter beperkt gebleven tot maximaal 2%.

Voorts kan op basis van Tabel 15 worden geconcludeerd dat voor alle onderzochte ondernemingen bij de overgang naar IFRS 16 sprake is van een toename van zowel de operationele kasstroom, zoals afgeleid uit het 2019 kasstroomoverzicht als van de EBITDA afgeleid uit de 2019 winst-en-verliesrekening. Dit is in lijn met de verwachting. De EBITDA 2019 is in totaal voor alle onderzochte ondernemingen toegenomen met ruim 45 miljard euro (een toename van gemiddeld 13%), verdeeld over de onderzochte AEX- en AMX -fondsen met circa 11 miljard euro (toename van gemiddeld 17%) en de onderzochte FTSEurofirst-fondsen met circa 34 miljard euro (een toename van gemiddeld 10%). Uit de Tabel blijkt dat voor meer dan 30% (n = 9) van de onderzochte AEX- en AMX-fondsen zelfs sprake is van een toename van EBITDA van meer dan 20%. Voor de FTSEurofirst geldt dat voor minder dan 10% (n = 4) van de onderzochte ondernemingen.

Ten slotte kan op grond van Tabel 15 conclusies worden getrokken over de ‘terugbetalingscapaciteit’ van de operationele kasstroom door toepassing van IFRS 16. Zoals aangegeven in Arnold and Tahtah (2017), wordt in de praktijk deze capaciteit wel beoordeeld aan de hand van de ‘Net-Debt-to-EBITDA’-ratio, berekend als de rentedragende verplichtingen minus beschikbare liquide middelen, gedeeld door de EBITDA. Een toename van deze ratio, bijvoorbeeld als de nettoschuld relatief sterker toeneemt dan de EBITDA als gevolg van IFRS 16, geeft een indicatie dat een onderneming er langer over zal doen om zijn rentedragende schulden af te lossen met de operationele kasstroom die de onderneming genereert en dat er derhalve sprake is van een verslechtering van de terugbetalingscapaciteit. Uit Tabel 15 kan worden afgeleid dat als gevolg van IFRS 16 de nettoschuld bij de totale onderzochte populatie (gemiddeld +46%), als ook bij de AEX- en AMX-fondsen (gemiddeld +68%) en de FTSEurofirst-fondsen (gemiddeld +32%) relatief groter is dan de toename van EBITDA bij respectievelijk de totale onderzochte populatie (gemiddeld +13%), de AEX- en AMX -fondsen (gemiddeld +17%) en de FTSEurofirst-fondsen (gemiddeld +10%). Geconcludeerd kan derhalve worden dat de toepassing van IFRS 16 geleid heeft tot een duidelijke verslechtering van de terugbetalingscapaciteit bij de onderzochte AEX- en AMX- en FTSEurofirst-fondsen indien deze wordt uitgedrukt in een ‘Net-Debt-to-EBITDA’-ratio.

Zoals vermeld in de Inleiding, hebben Arnold and Tahtah (2017) in “Het jaar 2016 verslagen” een onderzoek gepubliceerd naar de verwachte gevolgen van de eerste toepassing van IFRS 16 op de jaarrekening van AEX- en AMX-fondsen (‘nulmeting’). Dat onderzoek ging uit van toepassing van IFRS 16 vanaf 1 januari 2016 en was gebaseerd op de op grond van IAS 17 vermelde leaseverplichtingen in de jaarrekening 2016 (inclusief de informatie over het vergelijkende boekjaar 2015). De leaseverplichtingen volgens de toelichting werden ingevoerd in een model volgens de benadering van de ‘contante-waarde-van-de-(vermelde)-toekomstige leasebetalingen’ (zie Arnold and Tahtah 2017, paragraaf 3). Voor het maken van deze modelmatige schatting van de impact van IFRS 16 ontbrak in de jaarrekeningen over 2016 een aantal informatie-elementen. Hiervoor zijn (onderbouwde) veronderstellingen gehanteerd. Een belangrijke veronderstelling betrof de per 1 januari 2016 per onderneming te hanteren marginale rentevoet als disconteringsvoet. Deze zijn destijds ontleend aan de financiële database Bloomberg, aangepast met de credit spread op basis van de credit rating per onderneming en voor zover deze niet beschikbaar was, is BBB als credit rating verondersteld (zie Arnold and Tahtah 2017, paragraaf 5, veronderstelling 5, Tabel 4).

Om een indicatie te krijgen in hoeverre het bij toepassing van IAS 17 mogelijk was om een goede inschatting te maken van de leaseverplichtingen hebben we de werkelijke impact van de toepassing van IFRS 16 vergeleken met de door Arnold and Tahtah (2017) gemaakte inschatting. Om de impact van de wijziging van rentevoeten te elimineren hebben we in dit model de door ondernemingen vermelde, per overgangsdatum 1 januari 2019 gehanteerde, disconteringsvoeten ingevoerd. De uitkomsten van deze vergelijking voor de (kengetallen) totaal schuld (rentedragend), totaal activa en EBITDA zijn vermeld in Tabel 16. In dit onderzoek zijn uitsluitend de 24 AEX- en AMX -fondsen betrokken die de beperkt-retrospectieve overgangsmethode in 2019 hebben toegepast.

In het model gehanteerd door Arnold and Tahtah (2017, Tabel 4) is voor 76% (n = 28) van de onderzochte ondernemingen een disconteringsvoet ingeschat van maximaal 2%. Uit Tabel 13 in paragraaf 3.2 blijkt dat in werkelijkheid in 2019 83% van de ondernemingen een disconteringsvoet hoger dan 2% heeft gehanteerd, met voor alle onderzochte AEX- en AMX -fondsen een gemiddelde disconteringsvoet van 3,2%.

Op basis van deze hogere werkelijke disconteringvoet (dan ingeschat) ligt een lager werkelijk effect van IFRS 16 ten opzichte van het verwachte of geschatte effect in de lijn der verwachting. Uit Tabel 16 blijkt echter voor alle daarin opgenomen kengetallen dat de werkelijke impact van de IFRS 16-overgang op de jaarrekening voor verreweg de meeste onderzochte AEX- en AMX- fondsen (soms beduidend) groter is geweest dan de geschatte impact volgens het model gehanteerd in 2017. Zo was voor de helft (50%) van de onderzochte ondernemingen het ‘schattingsverschil’ op de totaal schuld meer dan 25%, bij 21% (n = 5) zelfs meer dan 100%. Een vergelijkbare conclusie kan worden getrokken voor de afwijking op de totaal activa en voor de afwijking in de werkelijke impact op EBITDA ten opzichte van de geschatte impact.

Zoals in de inleiding is aangegeven is de interne controle ten aanzien van (onder IAS 17) toegelichte leaseverplichtingen mogelijk minder dan ten aanzien van de (onder IFRS 16) in de balans te verwerken leaseverplichtingen (Barone et al 2014). In de aanloop naar IFRS 16 zijn ondernemingen mogelijk robuuster naar de juistheid en volledigheid van de in de toelichting opgenomen toekomstige leasebetalingen en -verplichtingen gaan kijken en zijn als onderdeel van de voorbereiding op de IFRS 16-overgang ‘aanvullende’ leases en/of langere leaseperioden onderkend (anders gesteld, de toegelichte leasebetalingen ‘op orde gebracht’). Hierdoor kon immers worden voorkomen dat bij de eerste toepassing van IFRS 16 de onderneming en gebruikers van jaarrekeningen worden ‘verrast’ en geconcludeerd zou moeten worden dat toelichtingen in voorgaande jaarrekeningen niet juist of volledig waren. Voorts zou dan voorkomen kunnen worden dat in het te presenteren overzicht van de aansluiting tussen de onder IAS 17 vermelde leaseverplichtingen en de onder IFRS 16 verwerkte leaseverplichtingen de tekortkoming aan het licht zou (moeten) komen (in bijvoorbeeld ‘overige aansluitverschillen’, zie Tabel 14).

Om een indicatie te krijgen in hoeverre in de aanloop van IFRS 16-onderzochte ondernemingen ‘robuuster’ naar hun toegelichte leaseverplichtingen zijn gaan kijken en op grond daarvan hun toelichtingen hebben uitgebreid, zijn vijf jaarrekeningen over 2018 (toegelichte leaseverplichtingen) en 2019 (werkelijke leaseverplichtingen) van de AEX- en AMX- fondsen nader onderzocht. Het betrof die ondernemingen waarbij de werkelijke impact van IFRS 16 op het totaal van de schuldpositie meer dan het dubbele (>100%) was dan de geschatte impact volgens het model uit 2017 (zie Tabel 16). Voor deze ondernemingen is verondersteld dat hun lease-intensiteit (totale leaseverplichtingen ten opzichte van totaal activa) in de periode 2016–2019 naar de aanloop van IFRS 16 niet belangrijk is gewijzigd. Uitgaande van een constante lease-intensiteit in de periode 2016–2019 (totaal leaseverplichtingen ten opzichte van totaal activa) zou bij deze vijf ondernemingen gemiddeld een toename van (onder IAS 17) de toegelichte leaseverplichtingen van gemiddeld 17% worden verwacht. Bij de vijf ondernemingen zijn de toegelichte leaseverplichtingen in deze periode echter gestegen met gemiddeld 140% (variërend van 104% tot 182%).

Dat kan het gevolg zijn geweest van een toename van de lease intensiteit (relatief meer leases als financiering van de activa) over de periode 2016–2019 bij de onderzochte ondernemingen. Zoals aangegeven lijkt het ons inziens echter weinig aannemelijk dat deze ondernemingen, met het zicht op de overgang naar IFRS 16, hun lease intensiteit belangrijk hebben gewijzigd en relatief (significant) meer zijn gaan leasen. Een vermindering van leases ligt meer voor de hand, aangezien leasing door het verdwijnen van het ‘off-balance sheet’ effect door IFRS 16 minder aantrekkelijk is geworden.²

De resultaten in Tabel 16 lijken derhalve aan te sluiten bij de beschreven ‘verwachting’ dat ondernemingen in de aanloop naar IFRS 16 in hun jaarrekening de te vermelden leaseverplichtingen ‘op orde hebben gebracht’. Het geeft een indicatie dat de interne controle van de toelichtingen over leaseverplichtingen onder IAS 17 bij deze ondernemingen minder is geweest dan de interne controle ten aanzien van de onder IFRS 16 op de balans op te nemen leaseverplichting. Voorts is bij deze ondernemingen op overgangsmoment (1 januari 2019) geen significant verschil gebleken tussen de op basis van de jaarrekening 2018 geschatte leaseverplichting en de werkelijke impact van IFRS 16 volgens de jaarrekening 2019.