Impact wordt vaak gekoppeld aan de purpose van de onderneming. Het ‘purpose-denken’ wordt steeds meer door ondernemingen aangehaald om te beschrijven hoe ze omgaan met fundamentele keuzes rondom waardecreatie en de impact die zij uiteindelijk willen bereiken. Hierbij worden afwegingen gemaakt tussen langetermijn- versus kortetermijndenken, waarbij ook steeds vaker de waardecreatie voor aandeelhouders tegenover waardecreatie in een bredere context wordt geplaatst. Het gaat om waardecreatie voor stakeholders of waardecreatie met betrekking tot meerdere kapitalen dan alleen financieel. De purpose overstijgt vaak de individuele impact die een onderneming wil realiseren op economisch, sociaal en milieugebied. Steeds vaker wordt dit purpose-denken gekoppeld aan doelstellingen verankerd in de bestuurdersbeloningen, hoewel verdere stappen hierin nodig zijn (Kamp-Roelands and Looijenga 2019). In de empirische wetenschap is tot nu toe weinig aandacht besteed aan dit ‘purpose-denken’. Kurznack et al. (2021) benoemen purpose als het maatschappelijke doel van ondernemingen naast winststreven: “the desire to serve a societal need” (Kurznack et al. 2021, p. 6); gebaseerd op Mayer (2018), die het zelf ruimer formuleert: “the purpose of the corporation is its reason for existence”. Daar kan veel onder vallen, namelijk ‘economic prosperity’ en ‘social well-being’. De purpose is dus het uitgangspunt voor het ondernemen; vanuit de purpose wil de onderneming toegevoegde waarde leveren voor meerdere stakeholders en uiteindelijk een impact bereiken op economisch, milieu- en sociaal gebied, die aansluit bij de purpose van de onderneming.

De bestaande regelgeving over het rapporteren over impact wordt gevormd door de Europese Non-Financial Reporting Directive (NFRD 2014/95/EU) (EU 2014). De NFRD is sinds 2017 verplicht voor grote OOB’s met meer dan 500 medewerkers. Deze Europese richtlijn kent het principe van dubbele materialiteit voor de keuze van de onderwerpen die relevant zijn om te rapporteren. Het gaat enerzijds om informatie die noodzakelijk is voor een goed begrip van de ontwikkeling, de resultaten, de positie van de rechtspersoon en anderzijds de effecten van zijn activiteiten. Er wordt niet omschreven wat ‘de effecten van zijn activiteiten’ omhelst. Er wordt wel aangegeven dat er informatie moet worden verstrekt over hoe organisaties omgaan met ten minste milieu-, sociale en personeelsaangelegenheden, eerbiediging van mensenrechten en bestrijding van corruptie en omkoping. Het gaat in de NFRD om de koppeling tussen het bedrijfsmodel, het risicomanagement en de economische, milieu- en sociale effecten.

Naast de NFRD zijn er meerdere vrijwillige niet-financiële, op duurzaamheid gerichte rapportageraamwerken die impact adresseren, al dan niet expliciet. Zo zijn er door Accountancy Europe (voorheen de Europese Federatie van Accountants -FEE) negen raamwerken genoemd die gebruikt kunnen worden om compliant te zijn met de NFRD (FEE 2016). Van deze negen raamwerken bespreken we er twee, die aan de hier besproken thema’s te koppelen zijn: het raamwerk voor geïntegreerd rapporteren van International Integrated Reporting Council (IIRC), en de standaarden van Global Reporting Initiative (GRI). Ook in de toelichting bij het Besluit Niet-Financiële informatie worden zij genoemd om aanvullend op het Besluit Niet-Financiële Informatie (Ministerie van Veiligheid en Justitie 2017) te gebruiken.

Het IIRC-raamwerk voor geïntegreerde verslaggeving heeft als doel “to explain to providers of financial capital how an organization creates, preserves or erodes value over time. It therefore contains relevant information, both financial and other.” (IIRC 2021, p. 11). Hoewel het IIRC dus kiest voor financieel belanghebbenden als lezersgroep, wordt in het raamwerk rekening gehouden met alle belanghebbenden: An integrated report benefits all stakeholders interested in an organization’s ability to create value over time, including employees, customers, suppliers, business partners, local communities, legislators, regulators and policymakers.

Het IIRC-raamwerk heeft de focus op geïntegreerd denken, het gebruik van meerdere kapitalen dan alleen het financiële kapitaal, en het creëren van waarde (zie ook paragraaf 3.4.1). In een geïntegreerd verslag wordt informatie gegeven over hoe de purpose van een organisatie, via het bedrijfsmodel leidt tot waardecreatie, -behoud, of -vernietiging. Waardecreatie, -behoud of -vernietiging kan daarbij gericht zijn op de korte, middellange en lange termijn. Het IIRC heeft voor het compact rapporteren over waardecreatie een illustratief model ontwikkeld. Waarde wordt uitgelegd aan de hand van zes kapitalen zoals te zien is in Figuur 1, zijnde financieel, geproduceerd, menselijk, intellectueel, sociaal & relaties en natuurlijk kapitaal. In ons onderzoek kijken we in hoeverre ondernemingen hiervan gebruik maken bij het rapporteren over impact.

Figuur 1.

Proces waardoor waarde wordt gecreëerd, behouden of uitgehold (IIRC, 2021)..

Langetermijnwaardecreatie ligt in het verlengde van impact (Kurznack et al. 2021), maar is niet hetzelfde. Kurznack et al. (2021, p. 5) stellen dat de vaardigheid om impact vast te stellen cruciaal is voor het begrip van de samenhang tussen creatie van maatschappelijke en/of milieuwaarde enerzijds en economische waarde anderzijds.

Bij Global Reporting Initiative (GRI) zijn juist de belanghebbenden de primaire doelgroep en gaat het om de impact die ondernemingen hebben op de maatschappij. GRI heeft als één van de wereldwijde gezaghebbende partijen in duurzaamheidsverslaggeving een definitie van impact benoemd (GRI 2021): “the effect an organization has on the economy, the environment, and/or society, which in turn can indicate its contribution (positive or negative) to sustainable development. It does not refer to an effect upon an organization, such as a change to its reputation.” Voor de gebieden waarop impact wordt gegenereerd maken zij een onderscheid tussen economische, milieu- en sociale aspecten. In ons onderzoek kijken we in hoeverre ondernemingen over de economische, milieu- en sociale aspecten van ondernemen rapporteren en de impact die zij hiermee uiteindelijk bereiken.

Voor het sturen op impact is een goede governance erg belangrijk. Vooral investeerders zijn hierin geïnteresseerd. We zien we daarom dat er vanuit investeerders een onderscheid wordt gemaakt tussen de economische aspecten en de milieu-, sociale en governance aspecten (environmental, social and governance-ESG). Hoewel ESG niet dezelfde lading dekt als impact of langetermijnwaardecreatie, ligt ESG zeker in het verlengde hiervan. In de wetenschappelijke literatuur wordt de koppeling tussen bijvoorbeeld de NFRD en ESG duidelijk gelegd (Grewal et al. 2019).

Transparantie over impact gaat nog belangrijker worden, via de opvolger van de NFRD, de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) (EU 2021). De CSRD stelt helder wat er in duurzaamheidsrapportages moet staan. Er wordt gevraagd naar duurzaamheid en stakeholdergerichtheid van het bedrijfsmodel en de strategie, kansen en risico’s met betrekking tot duurzaamheid en er moet een koppeling worden gelegd met de opwarming van de aarde, positieve en negatieve duurzaamheidsaspecten moeten apart worden getoond. Het gaat daarbij om feitelijke of potentiële effecten die verband houden met de waardeketen van de onderneming, met inbegrip van haar eigen activiteiten, haar producten en diensten, haar zakelijke betrekkingen en haar toeleveringsketen. Indien het Europees Parlement en de Raad goedkeuring verlenen moet vanaf verslagjaar 2023 conform de CSRD worden gerapporteerd.

Als gevolg van het gebrek aan eenduidigheid zijn ook de verwerking, presentatie en meting van impact verre van eenduidig. Er zijn wel maatstaven die impact kunnen benaderen als ‘proxy’, zoals de ESG-prestaties, of de maatschappelijke en milieugerelateerde of bredere waardebegrippen, zoals de IIRC die heeft gedefinieerd. ESG-gerelateerde toelichtingen lijken vaak voorkomende prestatie-indicatoren voor impact, al dan niet gekoppeld aan waardecreatie op lange termijn. Ook de SDGs zijn aan een opmars bezig als niet-financiële prestatie-indicatoren in jaarverslagen, en in het bijzonder als maatstaf voor impact (Elalfy et al. 2021). Als verklaring daarvoor wordt gegeven de relatieve concreetheid van de doelstellingen en de indicatoren (Van der Waal and Thijssens 2020, p. 3). De ESG-rapportage is voor ondernemingen een manier om impact uit te drukken als prestatiemaatstaf. Het lijkt er op dat ondernemingen uit de strategie hun purpose abstraheren, daarmee wordt het waardecreatiemodel ontworpen en vervolgens wordt ESG gebruikt om de prestaties op het gebied van impact en maatschappelijk en milieu-waardecreatie uit te drukken. De mate van impact hangt deels samen met hoe ambitieus de doelstellingen van een onderneming zijn. In eerder onderzoek (Kamp-Roelands et al. 2019) blijkt dat 74% van de AEX- en AMX-ondernemingen rapporteert over doelstellingen, maar dat slechts 30% kwantitatieve doelstellingen met een tijdpad rapporteert. De doelstellingen zijn vrijwillige, zelf opgelegde doelstellingen. Het laten toetsen of doelstellingen ambitieus genoeg zijn gegeven de mondiale uitdagingen is een recente trend, waarbij begonnen is met de klimaatdoelstellingen. In dit onderzoek hebben gekeken naar de koppeling van purpose met langetermijndoelstellingen.

Door de verschillende wijzen waarop ondernemingen over impact rapporteren is vergelijking tussen ondernemingen zelden mogelijk. Het monetariseren van niet-financiële prestaties zou de vergelijkbaarheid tussen ondernemingen kunnen vergroten, maar de vertaalslag van niet-financieel naar financieel is een grote uitdaging en staat vanuit ethisch perspectief onder discussie. Monetarisering kan een heldere maatstaf zijn voor impact. Eén van de doelen van dit onderzoek is vast te stellen of monetariseren van impact wordt gedaan door Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen, en wat de good practices zijn op dit terrein.

Voor ons onderzoek hebben wij ons gericht op de ondernemingen, die per 31 december 2020 genoteerd stonden op de AEX, AMX en AScX. Dit zijn in totaal 75 ondernemingen. Eén onderneming uit de AMX heeft vanwege een overname, die effectief per januari 2021 plaatvond, geen jaarstukken over 2020 gepubliceerd. De onderzoeksgroep bestond derhalve uit 74 ondernemingen. Voor het object van onderzoek hebben we het bestuursverslag als uitgangspunt genomen. Ook het wettelijke kader van het Besluit bekendmaking niet-financiële informatie (Ministerie van Veiligheid en Justitie 2017) naar aanleiding van de NFRD neemt het bestuursverslag als uitgangspunt. Als vanuit het bestuursverslag wordt verwezen naar meer gedetailleerde informatie dan hebben we dat meegenomen in ons onderzoek. Een voorbeeld hiervan is het impactrapport van ABN AMRO. Voor de analyse van de onderzoeksresultaten hebben wij een grove indeling gemaakt naar typologie. De impact die een onderneming heeft kan namelijk verschillend zijn per typologie. We hebben een onderscheid gemaakt naar handel, industrie en (financiële) dienstverlening. Tabel 1 geeft inzicht in zowel het type beursnotering als de typologie.

De opname in een bepaalde index heeft te maken met de vrij verhandelbare marktkapitalisatie. Omdat impact, met uitzondering voor de financiële dienstverlening, eerder gerelateerd kan worden aan het volume van producten en diensten dat geleverd wordt, hebben wij ter oriëntatie ook een indeling gemaakt naar omzet (Tabel 2).

Omdat omvang in € omzet redelijk overeenkomt met de indeling naar type index hebben wij besloten de verdere analyses in te blijven delen naar type index. Het Besluit bekendmaking niet-financiële informatie (Ministerie van Veiligheid en Justitie 2017) is van toepassing op grote organisaties van openbaar belang met meer dan 500 werknemers. Onze verwachting is dat de ondernemingen die onder dit besluit vallen beter rapporteren over de effecten van ondernemen en impact. Uit Tabel 3 blijkt dat er 14 ondernemingen (19%) in de indexen opgenomen zijn met minder dan 500 werknemers. Hiervan zijn er vier opgenomen in de AMX en tien in de AScX. De vier AMX-ondernemingen met minder dan 500 medewerkers zijn Eurocomm. Prop, NSI, Pharming en WDP. Bij de AScX betreft dit Accsys, Ajax, Alfen, Avantium, Kiadis Pharma, Lucas Bols, Sif holding, VastNed, Vivoryon en Wereldhave. Van deze 14 ondernemingen nemen drie ondernemingen geen duurzaamheidsinformatie op en twee ondernemingen alleen personeelsinformatie.

Zoals in het theoretisch kader boven aangegeven is er geen eenduidige interpretatie van impact in de literatuur. Voor ons onderzoek gebruiken wij de omschrijving van GRI (2021): the effect an organization has on the economy, the environment, and/or society, which in turn can indicate its contribution (positive or negative) to sustainable development. It does not refer to an effect upon an organization, such as a change to its reputation. De impact kan bedoeld of onbedoeld zijn. Tijdens ons onderzoek is gebleken dat er maar weinig ondernemingen over langetermijnimpact rapporteren. Daarom hebben we ons onderzoek verbreed naar outcomes zoals gedefinieerd door het IIRC (2021). Hierin wordt outcome gedefinieerd als: The internal and external consequences (positive and negative) for the capitals as a result of an organization’s business activities and outputs. We hebben hierbij de koppeling met duurzame ontwikkeling laten vallen en ook geen splitsing meer gemaakt tussen korte, middellange en lange termijn.

Het sturen op impact is gerelateerd aan de strategie van de onderneming. De strategie wordt ingegeven door het doel van de ondernemingen. We zien dat de ondernemingen in ons onderzoek verschillende benamingen gebruiken: ‘purpose’, doel, missie. We hebben geanalyseerd in hoeverre de ondernemingen een doel, missie of purpose hebben opgenomen in het jaarverslag. Tabel 4 laat zien dat we bij 63 ondernemingen (85%) informatie gevonden hebben over hun doel, missie of purpose. In alle indexen wordt hierover gerapporteerd, in de AScX iets minder frequent dan bij de AEX en AMX.

Wat opvalt is dat ook alle omschrijvingen verschillend zijn. We zien ondernemingen die voor hun ‘purpose’ een slogan gebruiken, bijvoorbeeld Ahold Delhaize met: “Eat well. Save time. Live better”. We zien ook ondernemingen die voor het meten van hun purpose op zoek gaan naar een indicator om hun impact te omschrijven. Philips heeft als purpose “At Philips, our purpose to improve people’s health and well-being through meaningful innovation is at the heart of everything we do” en gebruikt daarvoor de zelf gedefinieerde indicator ‘lives improved’. We merken op dat meerdere ondernemingen een purpose hebben die een relatie heeft met het verbeteren van leven. Er zijn ook ondernemingen die hun purpose, missie of doel relateren aan een betere wereld. Een voorbeeld is OCI met de missie “Cultivating a sustainable world through cleaner fuel solutions, lower carbon feedstocks, and food security”. Of ondernemingen, die het doel van de onderneming in een bredere visie plaatsen, zoals SBM Offshore met “SBM Offshore believes the oceans will provide the world with safe, sustainable and affordable energy for generations to come. We share our experience to make it happen.” Andere ondernemingen koppelen hun purpose, missie of doel heel duidelijk aan hun bedrijfsmodel. Een voorbeeld is NSI “NSI enables its customers to achieve maximum productivity and growth, providing best-in-class, flexible, space solutions and an unparalleled level of services in modern, healthy, sustainable buildings in prime locations.” We zien ook dat aanvullend op deze korte beschrijvingen ondernemingen hun purpose, missie of doel verder uitschrijven.

We hebben vervolgens geanalyseerd in hoeverre de purpose, missie of doel uitmondt in langetermijndoelstellingen. Tabel 4 laat zien dat bij slechts 37 ondernemingen (50%) langetermijndoelstellingen zijn opgenomen. Blijkbaar vertalen niet alle ondernemingen hun missie of purpose door naar langetermijndoelstellingen. Met name bij de AMX-ondernemingen is het verschil met het opnemen van een purpose groot. Doorvertaald naar de prestaties van een onderneming legt slechts de helft van de ondernemingen uit hoe er op lange termijn waarde wordt gecreëerd. Dit moet erg onbevredigend zijn voor institutionele beleggers zoals pensioenfondsen die een langetermijnhorizon hebben.

Figuur 2 is een goed voorbeeld van de opbouw van de langetermijndoelstellingen van BESI. Zij identificeren eerst voor de meest materiële onderwerpen drie strategische pijlers: milieu-impact, welzijn mensen en verantwoorde bedrijfsvoering. Vervolgens worden deze onderwerpen doorvertaald naar meerdere indicatoren en bijbehorende targets voor 2022 en 2030. Een aantal onderwerpen moet nog wel gekwantificeerd worden.

Figuur 2.

Good practice opbouw langetermijndoelstellingen: BESI Annual Report 2020, p. 39. https://www.besi.com/investor-relations/financial-reports-and-publications/financial-reports/

De Sustainable Development Goals vormen een goed aanknopingspunt voor de beoogde impact en langetermijndoelstellingen. Uit eerder onderzoek (Kamp-Roelands et al. 2019) blijkt dat vrijwel alle AEX- en AMX-ondernemingen al rapporteren over de SDGs. Daarom hebben we voor dit onderzoek expliciet gekeken naar de koppeling met het waardecreatiemodel. We bespreken dit later in dit artikel bij Tabel 7.

In Tabel 12 hebben we laten zien dat 67 ondernemingen informatie geven over outcomes en/of impacts, al dan niet via een waardecreatiemodel. Voor het berekenen van outcomes en/of impact worden naast algemene indicatoren uit raamwerken als GRI ook eigen specifieke indicatoren gebruikt. Daarom is de beschikbaarheid van de methodologie cruciaal voor de lezer. In een dergelijke methodologie wordt beschreven tot welke stappen in de keten van de outcomes of impact wordt gemeten, en met betrekking tot impact welke onderwerpen mee worden genomen in de berekening, welke onderzoeksrapporten ten grondslag liggen aan het meten van impact en welke veronderstellingen worden gebruikt bij het meten van de impact.

Uit ons onderzoek blijkt dat 22 ondernemingen (33%) in een afzonderlijke methodologie-uitleg geven over de manier waarop outcomes en/of impact worden gemeten voor zowel de eigen indicatoren als over de wijze waarop indicatoren uit beschikbare raamwerken worden geïnterpreteerd. We zien dat dit gebruikelijker is bij de AEX-ondernemingen (52%) dan bij de AMX (29%) of de AScX (16%). De verslaggevingsgrenzen voor de verschillende indicatoren worden naast de beschrijving in de methodologie ook soms afzonderlijk in het bestuursverslag opgenomen. Daarom zien we dat 24 ondernemingen (36%) dit opnemen. Vooral de AScX-ondernemingen nemen dit regelmatig afzonderlijk op. Als we specifieker gaan kijken naar het beschikbaar stellen van de methode van monetariseren dan blijkt dat vier van de zes ondernemingen die gemonetariseerde informatie opnemen (67%) een meetmethode voor monetariseren beschikbaar stellen. Dit gebeurt in een afzonderlijk document gegeven de omvang van de uitleg. In deze gevallen gaat het om een beperkt aantal ondernemingen die niet-financiële indicatoren zoals CO₂ in de gehele keten of de besparing bij de consument bij het gebruik van verkochte producten of diensten omzetten naar een financiële waarde.