In dit artikel doen we verslag van de informatieverschaffing over impairment testing onder NL GAAP. Het onderzoek is uitgevoerd onder grote ondernemingen met een relatief hoog bedrag aan immateriële vaste activa. De verwachting was dat de COVID-19-crisis en de resultaatontwikkeling bij een groot deel van de onderzochte ondernemingen aan te merken is als een aanwijzing dat activa aan een bijzondere waardevermindering onderhevig kunnen zijn. Echter, we treffen in veel gevallen geen of beperkte informatie aan over de uitgevoerde triggering events-analyse en de uitgevoerde impairment tests. Het lijkt er dan ook op dat niet veel ondernemingen de toelichting in de jaarrekening 2020 hebben aangepast naar aanleiding van de in 2020 ontstane situatie.

De ondernemingen die de meest omvangrijke impairments hebben verantwoord in 2020 hebben wel een meer uitgebreide toelichting opgenomen over de uitgevoerde impairment tests, inclusief de gehanteerde veronderstellingen. Op basis van het onderzoek concluderen wij dat ondernemingen meer aandacht kunnen besteden aan de belangrijke schattingen die in een specifiek jaar relevant zijn voor het begrip van de in de jaarrekening opgenomen bedragen.

Impairment, bijzondere waardevermindering, RJ 121

Goede informatie over belangrijke schattingen in het algemeen en, meer specifiek, over impairment testing is van belang voor een goed begrip van de in de jaarrekening opgenomen bedragen. In dit artikel doen we verslag van en geven we voorbeelden van best practices over deze toelichting in de jaarrekeningen over 2020, een jaar waarin het belang hiervan bij veel ondernemingen groter zal zijn geweest dan in andere jaren.

De Nederlandse en wereldwijde economie zijn in 2020 zwaar getroffen door de effecten van COVID-19. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) rapporteerde¹ in 2020 een economische krimp van Nederland van 3,8%, een krimp van 3,5% voor de Verenigde Staten en een krimp van 6,2% voor de Europese Unie met een aantal zeer zwaar geraakte sectoren zoals horeca, toerisme en vervoer.

In het kader van de halfjaarverslaggeving van beurgenoteerde ondernemingen wees de European Securities and Markets Authority (ESMA) in mei 2020 dan ook op het feit dat de COVID-19-situatie voor veel ondernemingen waarschijnlijk kwalificeert als een indicator die aanleiding geeft tot uitvoering van een impairment test: “ESMA reminds issuers that (…..) they should assess whether there are any indications that an asset may be impaired on the basis of a set of internal and external sources of information. In making this assessment, issuers should carefully consider the effects of the COVID-19 outbreak which, in ESMA’s view, would most likely constitute a strong basis to conclude that one or more of the impairment indicators in IAS 36 have been triggered (……)” (ESMA 2020a, p. 4). In oktober 2020 werd deze boodschap nog eens herhaald in relatie tot de jaarrekening over het boekjaar 2020 (ESMA 2020b, p. 5): “It continues to be ESMA’s view that the adverse impact of COVID-19 provides a strong indication that one or more of the impairment indicators in IAS 36 have been triggered for many issuers.”

De impact van COVID-19 op de vooruitzichten van Nederlandse ondernemingen beperkt zich uiteraard niet tot beursgenoteerde ondernemingen. Ook andere grote en middelgrote Nederlandse ondernemingen ondervonden hiervan de negatieve gevolgen. De UWV NOW Factsheets laten bijvoorbeeld zien dat ongeveer 7.500 ondernemingen met meer dan 50 werknemers over de NOW-1-periode een NOW-voorschot hebben ontvangen vanwege een verwachte omzetdaling van meer dan 20%.² Bij de ondernemingen die een NOW-voorschot ontvingen werkten in totaal meer dan 2,6 miljoen werknemers wat overeenkomt met bijna 30% van de Nederlandse werkzame beroepsbevolking. Voor NOW-2 gaat het om ongeveer 2.000 ondernemingen³ en voor NOW-3 en -4 om ongeveer 3.000 ondernemingen.⁴ In Het Financieele Dagblad van 26 november 2020 (Pols 2020) wordt er dan ook op gewezen dat niet alleen de beursgenoteerde ondernemingen een impairment test moeten uitvoeren, maar dat dit ook geldt voor een groot aantal niet-beursgenoteerde ondernemingen. De in december 2020 aangekondigde nieuwe lockdown en onzekerheden over middellange- en langetermijneffecten van bepaalde gedragsveranderingen dragen bij aan onzekerheden ten aanzien van de toekomstige verdiencapaciteit van bepaalde activiteiten. En niet alleen COVID-19 zorgt voor onzekerheden. Ook vraagstukken rondom klimaatverandering, overheidsmaatregelen om deze te beperken en de impact hiervan op ondernemingen leiden tot onzekerheden voor ondernemingen over de mate waarin de boekwaardes van activa nog kunnen worden terugverdiend.

Hoewel deze ontwikkelingen in veel gevallen aanleiding zullen zijn om een impairment test uit te voeren, betekent dat niet dat van een impairment ook daadwerkelijk sprake is. Bij het uitvoeren van de impairment test moet het management van een ondernemingen schattingen maken en de uitkomst van de test is afhankelijk van veronderstellingen over bijvoorbeeld groei, marges en de te hanteren disconteringsvoet. Waardering is geen exacte wetenschap en een range van uitkomsten kan aanvaardbaar zijn. Vergoossen (2004) geeft aan dat de uitkomsten van een impairment test in grote mate kunnen worden beïnvloed door kleine variaties in de gehanteerde veronderstellingen en schattingen. Om die reden is niet alleen informatie over de uitkomst van de impairment test en de resulterende waardering op de balans relevant voor de gebruiker van de jaarrekening, maar ook informatie over de gehanteerde veronderstellingen en de sensitiviteit van de uitkomsten voor wijzigingen in veronderstellingen. Backhuijs and Roelofsen (2014) noemen de paragraaf over kritische grondslagen en schattingsonzekerheden dan ook het wellicht belangrijkste onderdeel van de (IFRS)-jaarrekening na de primaire overzichten. Paugam and Ramond (2015) onderzoeken de relatie tussen de kwaliteit van de toelichting over uitgevoerde impairment tests en de cost of capital en analyst forecast errors voor een populatie Franse ondernemingen. Zij concluderen op basis van het onderzoek dat betere toelichtingen zorgen voor een verlaging van de onzekerheid bij investeerders. Ook ESMA (2020a en 2020b) benadrukt het belang van een adequate toelichting over de uitgevoerde impairment tests, bijvoorbeeld (ESMA 2020b, p. 6): “ESMA reminds issuers to provide adequate transparency of the estimates and key assumptions (and changes therein during the year) underlying the impairment assessment (…..) detailed disclosure of the sensitivity of the recoverable amounts of cash-generating units (CGU) to significant changes in key operational and financial assumption(s) affected by COVID-19 may be required”.

Op basis van onderzoek onder AEX- and AMX-fondsen en de vijftig grootste andere ondernemingen uit de FTSE 100 stellen Backhuijs and Roelofsen (2014) vast dat 54% van de ondernemingen informatie opneemt over bijzondere waardeverminderingen in de paragraaf over kritische grondslagen en schattingsonzekerheden waarmee dit het vierde meest voorkomende onderwerp is (na pensioenen, voorzieningen en belastingen). Op basis van onderzoek onder 44 AEX- en AMX-fondsen stellen Brouwer et al. (2016) vast dat 28 ondernemingen de goodwillwaardering en 30 ondernemingen de waardering van overige (im)materiële activa rapporteren als kritische schatting en dat bij 25 ondernemingen de waardering van goodwill en bij 17 onderneming de waardering van overige (im)materiële activa wordt aangemerkt als kernpunt in de controleverklaring. Backhuijs and Roelofsen (2014) concluderen echter ook dat heel weinig kwantitatieve analyse van schattingsonzekerheden wordt gegeven in de toelichting bij de jaarrekening.

In aanvulling op de algemene bepalingen ten aanzien van de toelichting van schattingsonzekerheden vereisen ook de standaarden/richtlijnen specifieke toelichtingen over de veronderstellingen die zijn gehanteerd in een impairment test. Backhuijs and Bosman (2010) onderzochten in een vorige crisisperiode de door AEX- en AMX-fondsen opgenomen toelichting over de uitgevoerde impairment tests en stellen dat het juist in tijden van economische crisis voor gebruikers van jaarrekeningen van belang is inzicht te krijgen in de veronderstellingen over toekomstige kasstromen die ten grondslag liggen aan de waarde van goodwill. Vergelijkbaar met Backhuijs and Roelofsen (2014) concluderen ze dat relatief weinig informatie wordt verstrekt over de belangrijkste veronderstellingen en de gevoeligheid voor mogelijke toekomstige wijzigingen in de belangrijkste veronderstellingen. Ook op basis van onderzoek onder FTSE 100 ondernemingen concluderen Ter Hoeven and Kuiper (2013) dat de kwaliteit van de toelichtingen over bijzondere waardeverminderingen sterk verschilt tussen ondernemingen en spreken hierover, en specifiek over de kwaliteit van de gevoeligheidsanalyses, hun zorg uit.

De hiervoor genoemde onderzoeken zijn gericht op de impairment tests en toelichtingen bij beursgenoteerde ondernemingen die rapporteren op basis van IFRS. Doordat die in veel gevallen verplicht zijn om jaarlijks een (goodwill) impairment test uit te voeren zal over het algemeen meer informatie over impairment tests zijn opgenomen in de jaarrekening dan bij ondernemingen die rapporteren op basis van NL GAAP. NL GAAP kent immers het model van afschrijving van goodwill waarbij alleen bij het optreden van een impairment indicator een test dient te worden uitgevoerd.⁵ Het meest recent gepubliceerde onderzoek naar informatieverschaffing over impairment testing onder NL GAAP waarmee wij bekend zijn dateert van 2004 (Knoops and Huij 2004) en is uitgevoerd onder beursgenoteerde ondernemingen. In dat onderzoek concluderen de auteurs dat de gegevensverstrekking in veel gevallen tekortschiet. Gegeven de hiervoor geschetste situatie mag echter worden verwacht dat bij het opstellen van de jaarrekening 2020 ook veel ondernemingen met een relatief hoog bedrag aan goodwill en andere immateriële vaste activa, die op basis van NL GAAP rapporteren, een impairment test hebben uitgevoerd, c.q. een toelichting opnemen over de door hen uitgevoerde triggering events-analyse. Daarom wordt in dit artikel verslag gedaan van onderzoek naar de verantwoording over impairment tests in de jaarrekening 2020 van Nederlandse niet-beursgenoteerde ondernemingen die rapporteren op basis van NL GAAP.

In paragraaf 2 wordt de onderzoekspopulatie beschreven. In paragraaf 3 presenteren we de resultaten van het empirisch onderzoek. Het artikel wordt in paragraaf 4 afgesloten met de conclusies uit het onderzoek.

Op basis van de Orbis Europe database van Bureau van Dijk is een selectie gemaakt van Nederlandse rechtspersonen (ongeacht het type rechtspersoon) – hierna aangeduid als ondernemingen - die rapporteren onder NL GAAP en voldoen aan de volgende criteria:

• De gegevens uit hun 2019-jaarrekening waren uiterlijk 31 juli 2020 opgenomen in de database (in verband met benodigde tijdige beschikbaarheid van de jaarrekening 2020 voor dit onderzoek);
• Over 2019 bedroeg de omzet minimaal EUR 25 miljoen en het totaal activa minimaal EUR 50 miljoen.

Primair is dit bepaald op basis van de geconsolideerde jaarrekening, en indien er geen consolidatie plaatsvindt, op basis van de enkelvoudige jaarrekening. Van deze ondernemingen is de verhouding tussen de immateriële activa en totaal activa per 1 januari 2020 bepaald en zijn de 250 ondernemingen geselecteerd met het hoogste percentage immateriële vaste activa. Voor dit selectiecriterium is gekozen omdat impairment testing naar verwachting een relevanter vraagstuk is voor ondernemingen waarbij de post immateriële vaste activa relatief omvangrijk is ten opzichte van het balanstotaal. Voor de geselecteerde ondernemingen is in dit onderzoek overigens gekeken naar impairments van zowel immateriële vaste activa als van materiële vaste activa, aangezien de gevolgen van COVID-19 zich niet alleen zouden beperken tot de waardering van immateriële vaste activa. In de populatie zijn zowel ondernemingen opgenomen die in het afgelopen jaar een daling van omzet en winstgevendheid hebben laten zien als ondernemingen die in deze periode een stijging lieten zien. Voor ondernemingen die een daling lieten zien is het impairment vraagstuk naar verwachting relevanter. Binnen de populatie zou daarom voor dit deel naar verwachting de impairment test en toelichting een prominenter vraagstuk in de jaarrekening zijn. De gehanteerde grenzen zijn hierbij door de auteurs arbitrair bepaald om tot een voldoende representatieve doch praktisch werkbare onderzoekspopulatie te komen. Het onderzoek is uitgevoerd onder de ondernemingen uit deze populatie waarvan uiterlijk op 31 juli 2021 de jaarrekening 2020 beschikbaar was via Company.info. Dit heeft geresulteerd in een definitieve onderzoekspopulatie van 78 ondernemingen.

Een kanttekening bij de beschikbaarheid van de jaarrekeningen in het kader van dit onderzoek is dat het zo zou kunnen zijn dat de ondernemingen waarbij grotere onzekerheid speelt rondom de waardering van immateriële vaste activa – en wellicht ook onzekerheid over andere zaken zoals de continuïteitsveronderstelling – in 2021 later dan in 2020 hun jaarrekening over het voorafgaande boekjaar opmaken en openbaar maken, en daarmee buiten de onderzoekspopulatie zouden vallen. Voor de populatie onderzochte jaarrekeningen geldt echter dat van de 78 ondernemingen er 41 hun jaarrekening over het boekjaar 2020 op een eerdere datum in 2021 hebben opgemaakt dan hun jaarrekening over het boekjaar 2019 in 2020, met een mediaan van een datum van opmaken die één dag eerder ligt dan in het voorgaande jaar.

Zoals uit Tabel 1 blijkt hebben de onderzochte ondernemingen gezamenlijk EUR 31 miljard activa waarvan EUR 9,2 miljard immateriële vaste activa en EUR 5,6 miljard goodwill. Het percentage immateriële vaste activa ten opzichte van het totaal activa is gemiddeld 40% en de mediaan is 35%.

Deze ondernemingen realiseerden gezamenlijk in 2020 een omzet van EUR 36 miljard wat neerkomt op een gemiddelde omzet van EUR 464 miljoen per onderneming. Opvallend is dat de gemiddelde omzet over 2020 licht (1,3%) hoger is dan de omzet over het boekjaar 2019. Van de onderzochte ondernemingen hebben 49 (63%) ondernemingen een omzetstijging en 29 (37%) een omzetdaling gerapporteerd. Het resultaat voor rente en belastingen (EBIT) is voor de onderzochte groep gedaald, waarbij 60% een EBIT-stijging en 40% een EBIT-daling rapporteert. Uit Tabel 1 blijkt daarnaast dat voor 27% van de onderzochte ondernemingen de EBIT in 2020 negatief was.

In dit artikel doen we verslag van de informatieverschaffing over impairment testing onder NL GAAP. De COVID-19-crisis in 2020 en de overheidsmaatregelen naar aanleiding daarvan, waaronder de nieuwe lockdown die inging in december 2020, alsmede de resultaatontwikkeling van de onderzochte ondernemingen (37% met een omzetdaling en 40% met een EBIT-daling) zullen voor veel van de onderzochte ondernemingen zijn aan te merken als een aanwijzing dat activa aan een bijzondere waardevermindering onderhevig kunnen zijn hetgeen de uitvoering van een impairment test vereist. De onderzochte ondernemingen hebben een relatief omvangrijk bedrag aan immateriële vaste activa (gemiddeld 40% van het balanstotaal) waardoor informatie over deze impairment tests in veel gevallen ook relevant zal zijn voor de gebruiker van de jaarrekening.

Ondanks het te verwachten belang van impairment testing bij een groot deel van de onderzochte populatie (ook als dit niet heeft geleid tot de verantwoording van impairments) wordt in een beperkt aantal gevallen informatie opgenomen over de uitgevoerde triggering event analyses en de belangrijkste veronderstellingen in de uitgevoerde impairment tests. Hierbij valt op dat het al dan niet opnemen van een toelichting voor de grondslag voor impairment testing of toelichting van impairment testing als belangrijke schatting nauwelijks een relatie lijkt te hebben met de relatieve omvang van de op de balans opgenomen immateriële activa en de resultaatontwikkeling van de onderzochte ondernemingen. Het lijkt er dan ook op dat niet veel ondernemingen de toelichting in de jaarrekening 2020 met betrekking tot impairment hebben aangepast naar aanleiding van de in 2020 ontstane situatie. Dit kan aanleiding geven voor de regelgever om de effectiviteit van de toelichtingsvereiste van RJ 110.129 inzake de belangrijkste oordelen en schattingen tegen het licht te houden. Deze bepaling vereist nu enkel toelichting indien dit noodzakelijk voor het inzichtsvereiste van artikel 2:362 lid 1. Het zou kunnen dat ondernemingen in de praktijk moeite ervaren met bepalen wanneer dit het geval is.

De ondernemingen die de meest omvangrijke impairments hebben verantwoord in 2020 hebben wel een meer uitgebreide toelichting opgenomen over de uitgevoerde impairment tests, inclusief de gehanteerde veronderstellingen.

Op basis van het onderzoek concluderen wij dat ondernemingen meer aandacht kunnen besteden aan de belangrijke schattingen die in een specifiek jaar relevant zijn voor het begrip van de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Ondernemingen zouden zich bij het opstellen van de toelichtingen naast de vereiste in RJ 110.129 kunnen laten inspireren door een aantal van de best practice voorbeelden uit deze publicatie en bijvoorbeeld toelichten of een test is gedaan dan wel waarom is geconcludeerd dat er geen sprake was van bijzondere waardevermindering.