… was een veelgehoorde uitspraak in de crisisrijke jaren zeventig. Het was een verzuchting in de film “The Day of the Jackal” naar het gelijknamige boek van Frederick Forsyth en ook de titel van een album van Supertramp uit die tijd. We zijn nu bijna vijftig jaar verder. Crises lijken elkaar de afgelopen jaren in steeds hoger tempo op te volgen. Ons vorige special issue over Internal Audit kwam uit aan het begin van de Covid-crisis; de klimaatcrisis was toen al lang gaande. Al snel kregen klimaat en Covid gezelschap van de Oekraïnecrisis, de energiecrisis, de inflatiecrisis en een bonte stoet aan andere gebeurtenissen en situaties die voor het gemak ook maar als crisis werden geduid. In die zin bleek ook het begrip crisis zelf aan inflatie onderhevig.

Zijn al deze crises een samenloop van omstandigheden, een tijdelijk verschijnsel, of zijn het de symptomen van een economie en een samenleving die kraken in hun voegen, de voortekenen van grote veranderingen? We zullen het zien. Duidelijk is in elk geval dat huidige en toekomstige crises veel mensen zwaar op de proef zullen stellen – beproevingen die we hopelijk in gezamenlijkheid zullen doorstaan, met compassie, eensgezindheid en vindingrijkheid.

Uiteraard raken de crises ook onze organisaties. Zij moeten zich razendsnel en frequent aanpassen aan drastisch veranderde omstandigheden waarin zich nieuwe risico’s manifesteren en nieuwe kansen voordoen. Traditionele benaderingen volstaan niet meer; de nieuwe werkelijkheid vereist een nieuwe kijk op die werkelijkheid. Internal auditors spelen hierin volop mee en zijn meer dan ooit een waardevolle bron van informatie, een zintuig zo u wilt, voor het bestuur van de onderneming en hun toezichthouders. Zij moeten antwoord kunnen en durven geven op die ene vraag: is onze organisatie in staat te floreren in deze turbulente wereld? En ook zij zullen zichzelf steeds opnieuw moeten uitvinden, de ontwikkelingen een stap voor moeten blijven. Dit is het thema van dit special issue van het MAB, uitgegeven ter gelegenheid van het heuglijk 25-jarig bestaan van het Institute of Internal Auditors (IIA) in Nederland, getiteld “Nieuwe Blikken”.

De redactie heeft zowel toonaangevende auteurs als aanstormend talent gevraagd bijdragen te leveren die internal auditors en andere lezers tot denken kunnen aanzetten, op nieuwe ideeën kunnen brengen, kunnen inspireren. De bijdragen beslaan twee invalshoeken. Enerzijds nieuwe blikken vanuit andere, misschien verrassende disciplines. Anderzijds ontwikkelingen binnen en buiten onze organisaties, en de nieuwe blikken die internal auditors daarop moeten werpen om hun rol goed te kunnen blijven spelen. De rode draad in deze bijdragen blijkt die allesbepalende factor, de oorzaak van veel problemen en ook de sleutel tot succes: wijzelf, onze waarden, ons gedrag.

De inhoud van dit special issue in vogelvlucht:

Mark van Twist en Ron de Korte openen met een glasheldere uiteenzetting van de beperkingen van de traditionele interpretatie van auditing en houden een overtuigend pleidooi voor het verrijken van onze professie met vormen van onderzoek die we kennen uit de sociale wetenschappen.

In haar inspirerende bijdrage gaat Sandra Boer vervolgens in op een krachtig instrument om verandering te katalyseren: het inzetten van kunstenaars in de organisatie. Dit brengt nogal wat teweeg. Zij komt met praktische voorbeelden, die ook voor internal auditors relevant zijn.

De bijdrage van Michael Tophoff concentreert zich op conflictbeheersing en wat wij kunnen leren van het daoïsme. In plaats van onszelf, opgejaagd door stresshormonen, te laten verleiden tot kunstmatige polarisatie is het beter om een conflict te benaderen vanuit een kalm bewustzijn en een samenhangend en non-binair wereldbeeld, waarin de aandacht uitgaat naar ieders werkelijk achterliggend belang – en waarin niet handelen vaak de beste strategie blijkt.

Hierna volgen bijdragen in de tweede invalshoek: nieuwe blikken op de organisatie, strategische thema’s, belangrijke risicogebieden, en nieuwe manieren om daarnaar te kijken.

In tijden van crisis is weerbaarheid van het grootste belang. Isabel van Maaren beschrijft in haar bijdrage “A reference model for auditing organisational resilience” precies wat de titel suggereert: een praktisch toepasbaar referentiemodel om de weerbaarheid van een organisatie te kunnen beoordelen.

Eén van de effecten van de Covid-crisis was, dat auditors meer online en datagedreven zijn gaan werken. Maar is daarmee niet een belangrijke bron van informatie verloren gegaan? In hun bijdrage getiteld “Het integreren van de non-verbale component in de auditaanpak” beschrijven An Gaiser en Erik van Bekkum de kracht van zulke informatie.

Vriend en vijand zijn het erover eens: als het gaat om de (on)veiligheid van onze informatiesystemen, kunnen we gerust spreken van een cybercrisis, een crisis die niet alleen een technologische oorzaak heeft, maar ook wordt gevoed door ons gedrag. In hun bijdrage gaan Suzanne Janse en Annebeth Erdbrink in op het inzetten van games om dit gedrag te beïnvloeden.

Fraude-expert Nicole den Hartigh maakt in haar verhaal duidelijk dat frauduleus gedrag van alle tijden is, om vervolgens in te gaan op predictive, human en criminal profiling. Daarbij richt zij zich direct tot de internal auditor: wees jezelf bewust van de complexiteit van integriteitsschendingen en weet wat je rol daarin kan en moet zijn.

Het nummer sluit af met drie Engelstalige bijdragen.

Rode draad in deze verhalen: als de complexiteit en dynamiek van de context toenemen, vraagt dat om een andere blik, om een verscherpte invulling van de rol van de internal auditor. Om die reden beschrijven Vanessa Otto-Mentz, Rob de Leeuw, Muriël Debrichy-Hesselberg, Natalie Haal en Shirley Tewary in dit themanummer de ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid en Environmental, Social en Governance (ESG), een onderwerp dat bovenaan menig bestuursagenda staat. De auteurs geven aan hoe internal auditors een bijdrage kunnen leveren aan de noodzakelijke verandering binnen een organisatie op het gebied van duurzaamheid.

Iuliana Sandu, Menno Wiersma en Daphne Manichand beschrijven de noodzaak om – al dan niet gestimuleerd door wetgeving zoals de EU AI Act – zekerheid te geven over de betrouwbaarheid van algoritmen, en presenteren in hun bijdrage een raamwerk voor het opzetten van audits van algoritmen.

Wouter Kolk, Leen Paape, Igor Nikolic en Ron de Korte betogen in hun slotbijdrage dat traditionele benaderingen voor management control niet meer volstaan in een wereld die volatiel, onzeker, complex en dubbelzinnig is, en beschrijven nieuwe besturingsparadigma’s en een nieuwe invulling van het in die situaties vereiste management control systeem, die zijn gestoeld op participatie en social learning.

Wie goed leest, ziet in dit eerst schijnbaar gefragmenteerde geheel vanzelf een samenhang ontstaan: verandering en vernieuwing door diversiteit en een open mind.

De redactie dankt de auteurs voor hun prachtige bijdragen die wij als redactie met een mengeling van nieuwsgierigheid en bewondering hebben verslonden. Dank ook aan Arie Molenkamp, die de redactie als extern adviseur van zeer waardevolle adviezen heeft voorzien, en aan onze reviewers.

Mede namens de overige leden van de redactie van dit special issue (Barbara Majoor, Annemarie Oord en Peter Hartog) wens ik u veel leesplezier en inspiratie toe.

Edo Roos Lindgreen

Redacteur van dit themanummer