Niet-financiële verslaggeving was de afgelopen jaren vrijwillig. Met de komst van het Besluit bekendmaking niet-financiële informatie (Europees Parlement 2014) (NFI-Richtlijn) kwam daar verandering in en moeten grote organisaties van openbaar belang (OOB’s) sinds boekjaar 2017 in het bestuursverslag rapporteren over hun beleid, risico’s en prestaties over milieu, sociale en personeelsaangelegenheden, diversiteit, eerbiediging van mensenrechten en bestrijding van corruptie en omkoping. Deze lijn is verder doorgezet met de introductie van de Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) (Europese Commissie 2021). Het doel is ervoor te zorgen dat er gepaste, openbaar toegankelijke informatie is over de risico’s van duurzaamheidsaspecten voor ondernemingen en over de effecten van ondernemingen zelf op mens en milieu. Ten opzichte van de verplichtingen over duurzaamheidsrapportage van de NFI-richtlijn zijn de belangrijkste nieuwigheden van de CSRD:

• Het toepassingsgebied van de rapportageverplichtingen is sterk uitgebreid, waardoor alle grote ondernemingen en beursgenoteerde ondernemingen duurzaamheidsinformatie moeten verschaffen;
• Verplichte assurance van duurzaamheidsinformatie;
• De door ondernemingen te verschaffen informatie wordt in detail bepaald door bindende EU-standaarden voor duurzaamheidsrapportage;
• Alle informatie wordt bekendgemaakt als onderdeel van de bestuursverslagen van ondernemingen en dit in een digitaal, machineleesbaar formaat.

De Europese regels over duurzaamheidsrapportage en de assurance daarbij zorgen voor een gelijk speelveld voor ondernemingen die in de verschillende Europese lidstaten zijn gevestigd. Echter, beleggers geven vaak aan dat de geïntegreerde jaarverslagen niet consistent en onvolledig zijn. Volgens hen passen bedrijven geïntegreerde verslaggeving toe als een vorm van ‘window-dressing’ of ‘greenwashing’ (Lyon and Maxwell 2011; Melloni et al. 2016; Stacchezzini et al. 2016). Als respons hierop hebben steeds meer bedrijven een assurancerapport bij hun verslag. Door middel van een externe assuranceverklaring proberen bedrijven de informatieasymmetrie en agencykosten te verlagen en de betrouwbaarheid en legitimiteit van de duurzaamheidsinformatie te vergroten (Dowling and Pfeffer 1975; Dhaliwal et al. 2011; Huang and Watson 2015). Sustainability assurance wordt omschreven als een toetsing van de niet-financiële informatie in het jaarverslag van een onderneming door een onafhankelijke derde (IAASB 2020). Dit kan een accountant zijn, of een andere partij die ervaring heeft met assuranceopdrachten en het onderwerp waar assurance over verstrekt wordt.

Onder de bestaande NFI-Richtlijn is er geen systematisch vereiste voor bedrijven om externe zekerheid te verkrijgen over hun duurzaamheidsinformatie. Als geen afzonderlijke opdracht is verstrekt om deze informatie van zekerheid te voorzien, voert de accountant op deze informatie slechts de in artikel 2:391 lid 3 BW en ISA 720 beschreven werkzaamheden uit. Kort gezegd komt het erop neer dat de accountant vaststelt dat de wettelijk vereiste informatie is opgenomen, dat het bestuursverslag met de jaarrekening verenigbaar is en dat de informatie in het bestuursverslag niet in strijd is met de bij de jaarrekeningcontrole opgedane kennis en begrip. Dit staat in schril contrast met hun financiële informatie, waar wel een controle door een externe accountant op wordt uitgevoerd. Met de invoering van de CSRD zal dit veranderen. Op grond van de CSRD is er een vereiste voor de wettelijke accountant van het bedrijf, een andere accountant (lidstaatoptie) of een onafhankelijke assurance-dienstverlener (IASP) (lidstaatoptie), om beperkte zekerheid te bieden over de gerapporteerde duurzaamheidsinformatie van een onderneming. Er is de mogelijkheid om in een later stadium over te gaan naar een redelijke mate van zekerheid.

Assurance over de niet-financiële informatie draagt bij aan de betrouwbaarheid van de gerapporteerde informatie en aan het vertrouwen dat stakeholders hebben in de informatie en het bedrijf (Faisal et al. 2012). Bedrijven die assurance verkrijgen bij het jaarverslag kunnen nu reeds kiezen uit twee niveaus van assurance:

• Beperkte mate van zekerheid: bij een opdracht met een beperkte mate van zekerheid brengt de accountant het opdrachtrisico als basis voor de conclusie terug tot een niveau dat aanvaardbaar is rekening houdend met de omstandigheden van de opdracht, maar waarbij het risico hoger is dan voor een opdracht tot het verkrijgen van een redelijke mate van zekerheid (HRA, Stramien voor assurance-opdrachten, art. 15)
• Redelijke mate van zekerheid: bij een opdracht met een redelijke mate van zekerheid brengt de accountant het opdrachtrisico in de omstandigheden van de opdracht terug tot een aanvaardbaar laag niveau als basis van de conclusie van de accountant. De conclusie van de accountant wordt tot uitdrukking gebracht in een vorm die de oordeelsvorming van de accountant uitdrukt over de uitkomst van de meting of evaluatie van het onderzoeksobject ten opzichte van de criteria (HRA, Stramien voor assurance-opdrachten, art. 14)

De geloofwaardigheid van de informatie in het rapport wordt groter ervaren wanneer deze wordt verstrekt door een externe accountant (Hodge 2001; O’Dwyer 2011; Pflugrath et al. 2011; Reimsbach et al. 2017) en wanneer een hoger niveau van zekerheid wordt geboden over de informatie in het rapport (Okafar and Ogiedu 2013, p. 373).

Er zijn echter ook een aantal uitdagingen bij het verstrekken van assurance over niet-financiële informatie. In 2018 heeft Accountancy Europe onderzoek gedaan naar de behoefte aan assurance over niet-financiële informatie. Uit dat onderzoek blijkt dat er diverse door de IAASB (2018) ontworpen Standaarden gehanteerd kunnen worden bij assuranceopdrachten (3000, 3400, 3402, 3410 en in Nederland NV COS 3810N). Assurance providers moeten bij het verstrekken van assurance dus een keuze maken welke standaard zij hanteren. Daarbovenop komt, zoals hierboven al vermeld, dat de assurancewerkzaamheden met verschillende maten van zekerheid (beperkte mate, redelijke mate en een combinatie van beide) kunnen worden uitgevoerd. Ook zijn er verschillen zichtbaar in het onderzoeksobject, dat kan variëren van het volledige verslag tot specifiek geselecteerde informatie-elementen.

Daarnaast is er de uitdaging dat de assuranceopdracht zowel door een externe accountant kan worden uitgevoerd als door een specialist, die geen accountant is. De specialisten kunnen daarbij gebruik maken van andere standaarden (o.a. AA1000 Assurance Standards, ISO 14064-3 Greenhouse gases of andere standaarden). Dit kan voor de gebruikers van de informatie verwarrend zijn, omdat zij geen duidelijk inzicht hebben in het verschil tussen alle standaarden en de toegevoegde waarde van de assuranceverklaring (Accountancy Europe 2018).

Andere uitdagingen zijn het toepassen van professionele oordeelsvorming bij niet-financiële of toekomstgerichte informatie, ondernemingen die verschillende volwassenheidsniveaus hebben voor de niet-financiële informatie in hun verslaggeving en gebruikmaken van verschillende raamwerken in hun niet-financiële verslaggeving (Accountancy Europe 2018). In het onderzoek door Accountancy Europe (2018) wordt verder nog genoemd dat het vaststellen van de omvang van de opdracht in lijn met de verslaggevingsmethode en het vaststellen van de materialiteit ook uitdagingen zijn bij het verstrekken van assurance over niet-financiële informatie. Met betrekking tot materialiteit vormen het definiëren van de gebruikers van niet-financiële informatie, gebrek aan een gemeenschappelijk model voor het vaststellen van de materialiteit, de onmogelijkheid om één significante materialiteit vast te stellen en het verschil in de definitie van een afwijking in de niet-financiële informatie ten opzichte van de definitie bij een afwijking van financiële informatie een uitdaging.

Ook de onzekerheid over toekomstige informatie, zoals strategie en schattingen, het optreden van problemen die buiten het bedrijf liggen (bijv. de aanvoer van grondstoffen), rapportage waarin het verband met de prestaties van het bedrijf niet worden benadrukt en de impact van technologie, vormt een uitdaging.

Het verstrekken van assurance over niet-financiële informatie is door deze uitdagingen dus ingewikkelder dan de controle van financiële informatie. De concepten en assurancestandaarden zijn nog steeds in ontwikkeling. Het is dus van belang voor regelgevers, bedrijven en stakeholders om de waarde en de beperkingen van assurance te onderkennen (Sonnerfeldt and Pontoppidan 2020).

Om betekenisvol te zijn en informatieasymmetrie te verminderen, is het van belang dat gebruikers van niet-financiële informatie deze geloofwaardig en betrouwbaar vinden (Reimsbach et al. 2017, p.6). Eerder onderzoek toont aan dat vrijwillige assurance van duurzaamheidsinformatie de betrouwbaarheid en geloofwaardigheid daadwerkelijk vergroot (Hodge et al. 2009; Kolk and Perego 2010; Pflugrath et al. 2011; Brown-Liburd and Zamora 2015; Reimsbach et al. 2017) en specifiek de geloofwaardigheid van de gekwantificeerde en niet-gekwantificeerde informatie alsmede de algehele betrouwbaarheid van verstrekte milieu- en sociale informatie verhoogt (Libby 1979; Leftwich 1983; Blackwell et al. 1998; Hodge 2001; Hodge et al. 2002; Hodge et al. 2009, p.188; O’Dwyer 2011; Pflugrath et al. 2011; Okafar and Ogiedu 2013; Reimsbach et al. 2017). Bedrijven die een grotere behoefte hebben om de geloofwaardigheid te vergroten en/of een grotere ‘sociale voetafdruk’ hebben, zullen hun rapport vaker laten voorzien van een assuranceverklaring (Simnett et al. 2009).

Reimsbach et al. (2017, p. 7) tonen echter aan dat het effect van assurance van duurzaamheidsinformatie op de evaluaties, wegingen en beleggingsgerelateerde oordelen van professionele beleggers zwakker is in het geval van geïntegreerde rapportage in vergelijking met afzonderlijke rapportage. Ze verklaren deze bevinding door het halo-effect. Omdat een audit bij financiële informatie verplicht is, zal een geïntegreerd verslag altijd een controleverklaring bevatten. De algemene indruk is dus dat de informatie gecontroleerd is, zelfs als de duurzaamheidsgerelateerde informatie in het verslag eigenlijk niet door een onafhankelijke derde geverifieerd is.

De legitimiteitstheorie suggereert dat bedrijven duurzaamheidsverslagen gebruiken als een legitimerend instrument om aan belanghebbenden en de samenleving te laten zien dat hun activiteiten en gedrag binnen de geaccepteerde normen vallen (Comyns et al. 2013, p. 232; Deegan 2002; Deegan et al. 2002; Milne and Patten 2002). De onderneming rapporteert haar eigen perceptie van wat zij belangrijk vindt aan haar stakeholders, en het management heeft er belang bij om tot een gewenste positieve conclusie te komen. Onderzoek laat ook zien dat managers gegevens evalueren en interpreteren op een manier die consistent is met voorkeuren, waardoor hun neiging toeneemt om tot conclusies te komen die consistent zijn met hun gewenste conclusies (Kunda 1990; Taylor 2010, p. 1096). In lijn daarmee verwachten we dat de opstellers van een geïntegreerd verslag bij het beslissen over de materiële aspecten die openbaar moeten worden gemaakt in het geïntegreerde rapport, de gegevens interpreteren en rapporteren op een manier die een overwegend positief beeld geeft van de ondernemingsprestaties.

In veel literatuur op het gebied van milieurapportage is onderzocht of bedrijven milieu-informatie strategisch openbaar maken (Deegan et al. 2002; Cormier et al. 2004; Cho and Patten 2007; Bebbington et al. 2008; Lyon and Maxwell 2011; Cho et al. 2012). Meer specifiek ontwikkelden Lyon and Maxwell (2011, p. 29) een economisch model van “greenwash” waarin een bedrijf op strategische wijze milieu-informatie vrijgeeft en een activist het bedrijf kan controleren op het rapporteren van de positieve maar niet de negatieve aspecten van de milieuprestaties. Ze vinden dat activistische audits van openbaarmakingsgedrag van bedrijven er eerder toe leiden dat een bedrijf transparanter wordt als het waarschijnlijk is dat het bedrijf sociale of ecologische schadelijke gevolgen heeft. Bedrijven met een lage kans op milieusucces kunnen onder druk worden gezet om meer milieu-onthullingen te doen en betere doelen te stellen voor anti-greenwash-campagnes wanneer activisten het bedrijf controleren en bestraffen (Lyon and Maxwell 2011, p. 30).

Vanuit gedragswetenschappelijk perspectief zou assurance door een externe accountant het gedrag van managers kunnen beïnvloeden. Dit wordt verklaard door de beredeneerde actiebenadering (Fishbein and Ajzen 2010). Deze benadering gaat ervan uit dat individuen de consequentie van een bepaald gedrag overwegen voordat ze het specifieke gedrag uitvoeren. Wanneer managers controle door een externe assurance-provider verwachten, denken ze misschien wel twee keer na voordat ze op opportunistische wijze rapporteren.