Research Article |
Corresponding author: René Orij ( r.orij@nyenrode.nl ) Academic editor: Annemarie Oord
© 2023 René Orij, Ries Breijer , Michael Erkens.
This is an open access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (CC BY-NC-ND 4.0), which permits to copy and distribute the article for non-commercial purposes, provided that the article is not altered or modified and the original author and source are credited.
Citation:
Orij R, Breijer R, Erkens M (2023) Informatie over ‘Social’ (de S) in ESG-rapportages voorafgaand aan de CSRD. In: Oord A, Verhoek V (Eds) Het jaar 2022 verslagen. Maandblad voor Accountancy en Bedrijfseconomie 97(9/10): 275-285. https://doi.org/10.5117/mab.97.112162
|
In dit artikel wordt uiteengezet welke informatie over sociale aspecten door Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen wordt gepubliceerd in hun jaarverslagen over 2022. Het getoonde onderzoek gaat over de rapportages van de 75 hoofdfondsen van de AEX, AMX en AScX. Voor een groot deel van deze ondernemingen is verslaggeving over niet-financiële informatie verplicht (
Verslaggeving, ‘social’, sociale aspecten, legitimiteit, Corporate Sustainability Reporting Directive
Hoe ondernemingen rapporteren over sociale aspecten, waaronder mensenrechten, wordt steeds belangrijker voor ondernemingen en de maatschappij. Naast de bestaande verplichtingen om over eigen personeel te rapporteren, zullen veel ondernemingen in de toekomst verplicht uitgebreider moeten rapporteren over sociale aspecten en duidelijke standpunten moeten innemen hierover – ver weg én dichtbij huis in de hele waardeketen van de onderneming. Het in kaart brengen van de omgang met sociale aspecten in de hele keten is vaak lastig.
Ondernemingen publiceren jaarrapporten om belanghebbenden te informeren en om bruikbare informatie te verschaffen. Dit varieert van het traditionele financiële jaarverslag tot allerlei niet-financiële rapporten en geïntegreerde rapporten. Dit onderzoek is een exploratief onderzoek naar de praktijk van het rapporteren over sociale aspecten door Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen. Wat wordt er gerapporteerd over sociale aspecten? Het begrip ‘sociale aspecten’ is het Nederlandstalige equivalent van ‘social topics’ uit de CSRD, de ‘S’ uit de Environmental-Social-Governance, ofwel ESG. In de huidige regelgeving (BW2 Titel 9 en de NFRD) wordt in algemene termen aandacht besteed aan sociale aspecten, maar in meer detail via vrijwillige raamwerken als het Global Reporting Initiative (
Het doel van het verstrekken van niet-financiële-informatie en de doelgroep zijn vaak niet helder. Ruwweg zijn er twee stromingen: het verstrekken van nuttige informatie aan de financiële markt enerzijds en verantwoording afleggen aan de maatschappij en aan een brede groep stakeholders over maatschappijbrede duurzame economische ontwikkeling anderzijds. Vanwege de verplichting of aanstaande verplichtingen die (gaan) gelden voor veel van de onderzochte ondernemingen zijn discretionaire keuzes door ondernemingen niet los te zien van (toekomstige) regelgeving en compliance. Net als in
Dit onderzoek laat zien welke aspecten gerapporteerd zijn, en ook wat er niet gerapporteerd is. Het onderzoek laat niet zien over welke aspecten ten minste gerapporteerd zou moeten worden op basis van een deugdelijke materialiteitsanalyse. Daarbij wordt in eerste instantie gekeken hoeveel ondernemingen over welke aspecten rapporteren.
Regelgeving over niet-financiële verslaggeving bestaat, maar is niet zeer gedetailleerd (
In een later stadium zal ook de Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) worden ingevoerd. De CSDDD gaat sterk in op acties rondom duurzaamheid en mensenrechten in de waardeketens, maar die zijn ook al van belang bij het rapporteren over sociale aspecten onder de CSRD en de ESRS’en (
Theoretisch kan het rapporteren over sociale aspecten op verschillende wijzen worden bekeken: van agentschapstheorie tot legitimiteitstheorie, stakeholdertheorie, signaleringstheorie en de koppeling met de efficiënte markthypothese. Wij kiezen ervoor om vooral te kijken naar legitimiteit. De koppeling met economische consequenties is bij sociale aspecten niet sterk onderbouwd. Een belangrijk overzichtsartikel over duurzaamheid en economische consequenties van Christensen et al. (2021) laat geen duidelijk verband hieromtrent zien. Zij spreken van maatschappelijke welzijn, ofwel ‘social welfare’, dat op zijn best geen financiële waarde vernietigt.
Het belangrijkste theoretische fundament van omgang met informatieverstrekking over mensenrechten in het bijzonder en sociale aspecten in het algemeen kan worden geplaatst onder de noemer van maatschappelijke legitimiteit. Legitimiteit, of eigenlijk het verlies daarvan, kan leiden tot verlies van draagvlak in de maatschappij en de zogenoemde ‘licence to operate’. Onderzoek op dat terrein, gekoppeld aan verslaggeving, werd rond 2000 veel gedaan. Dat onderzoek heeft nooit veel diepgang gekregen, en is ook nooit eenduidig aan sociale aspecten gekoppeld. Legitimiteitsvraagstukken in die onderzoeken waren altijd gekoppeld aan een paar specifieke determinanten: de grootte van ondernemingen (hoge bomen vangen veel wind), bedrijfstakken (gevoelige bedrijfstakken) (
De organisatorische legitimiteit van bedrijven, zoals gedefinieerd door
De eerste is gericht op nieuwe of groeiende ondernemingen, de tweede is een vorm van ‘onderhoud’ door gevestigde ondernemingen (bijvoorbeeld ‘de hoge bomen’) en de laatste is gericht op herstel na legitimiteitsschendingen. We zetten dit niet letterlijk als kwalificatiemechanisme in, maar we verwachten vooral de tweede vorm tegen te komen bij de door ons onderzochte ‘gevestigde namen’.
Voor dit onderzoek zijn twee soorten data gebruikt; sociale aspecten uit de rapporten en financiële data uit Refinitiv. De benodigde rapporten zijn handmatig als pdf’s van de websites van de onderzochte ondernemingen gedownload. Om vast te stellen welke informatie over sociale aspecten verstrekt is, gebruikten we computerondersteunde tekstanalyse (computer-aided text analysis, CATA) voor de pdf’s. De werkwijze maakt gebruik van software om grote hoeveelheden tekst te analyseren. CATA voorkomt mogelijke fouten bij het handmatig verkrijgen van data, omdat algoritmes zijn geprogrammeerd om teksten te analyseren en omdat bepaalde subjectiviteit wordt vermeden (
Volgens de UN Guiding principles on Business and Human Rights (
De belangrijkste tekortkoming van deze werkwijze is dat de context niet wordt onderzocht waarin de onderwerpen worden besproken. Het voordeel van het met behulp van software zoeken naar termen is dat het zoeken feilloos is. Maar feitelijk is het een ruwe zoekmethode. Ons onderzoek naar ‘sub-sub-topics’ houdt in dat we alleen vermeldingen van die topics registreren; we onderzoeken niet de diepgang van die topics. Met andere woorden: we analyseren niet of ondernemingen allerlei toelichtingen, tabellen of visuele uitleg geven over de specifieke sociale aspecten. Ook vermeldenswaardig is het zoeken naar relatief nieuwe ESRS-teksten in rapporten die al voor het publiceren van de ESRS’en zijn opgesteld. Er is dus gezocht naar iets wat bij het opstellen van het verslag over 2022 nog niet formeel bekend was. Het vinden van die letterlijke teksten kan dus moeilijk betekenen dat ondernemingen voorsorteren op iets wat nog niet bestond. De data zijn daardoor alleen indicatief voor rapportage over ESRS-gerelateerde sociale aspecten.
In het kader van dit onderzoek worden achtereenvolgens vier tabellen besproken met de volgende inhoud:
In Tabel
Panel A. Rapporten en ondernemingen | Totaal | AEX | AMX | ASCX | ||||
n | n | N | n | |||||
Aantal rapporten | 257 | 126 | 77 | 54 | ||||
Aantal ondernemingen | 75 | 25 | 25 | 25 | ||||
Aantal ondernemingen die aan de rapportage-eisen van de CSRD dienen te voldoen vanaf boekjaren die aanvangen op of na 01-01-2024a | 62 | 24 | 22 | 16 | ||||
Panel B. Balanstotaal, netto-omzet en aantal voltijdsequivalenten | Totaal | AEX | AMX | ASCX | ||||
Gemiddelde | Gemiddelde | Gemiddelde | Gemiddelde | |||||
Balanstotaal (€ miljoen) | 43.419 | 121.951 | 7.400 | 907 | ||||
Netto-omzet (€ miljoen) | 13.420 | 35.548 | 3.600 | 1.113 | ||||
Aantal voltijdsequivalenten | 24.007 | 54.534 | 10.564 | 6.923 | ||||
Panel C. Ondernemingen verdeeld over bedrijfstakken | Totaal | AEX | AMX | ASCX | ||||
North American Industry Classification System (NAICS) | n | % | n | % | n | % | n | % |
21 - Mining, Quarrying, and Oil and Gas Extraction | 4 | 5% | 1 | 4% | 3 | 12% | 0 | 0% |
22 – Utilities | 1 | 1% | 0 | 0% | 0 | 0% | 1 | 4% |
23 – Construction | 3 | 4% | 0 | 0% | 0 | 0% | 3 | 12% |
31–33 – Manufacturing | 26 | 35% | 10 | 40% | 9 | 36% | 7 | 28% |
42 – Wholesale Trade | 4 | 5% | 1 | 4% | 0 | 0% | 3 | 12% |
44–45 – Retail Trade | 1 | 1% | 1 | 4% | 0 | 0% | 0 | 0% |
48–49 – Transportation and Warehousing | 4 | 5% | 0 | 0% | 3 | 12% | 1 | 4% |
51 – Information | 11 | 15% | 6 | 24% | 2 | 8% | 3 | 12% |
52 – Finance and Insurance | 7 | 9% | 5 | 20% | 2 | 8% | 0 | 0% |
53 – Real Estate and Rental and Leasing | 6 | 8% | 0 | 0% | 3 | 12% | 3 | 12% |
54 – Professional, Scientific, and Technical Services | 5 | 7% | 0 | 0% | 2 | 8% | 3 | 12% |
56 – Administrative and Support and Waste Management and Remediation Services | 2 | 3% | 1 | 4% | 0 | 0% | 1 | 4% |
71 – Arts, Entertainment, and Recreation | 1 | 1% | 0 | 0% | 1 | 4% | 0 | 0% |
Onderwerp (ESRS) | Totaal | AEX | AMX | ASCX | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
n | % | n | % | n | % | n | % | |
Own workforce (ESRS S1) | 75 | 100% | 25 | 100% | 25 | 100% | 25 | 100% |
Workers in the value chain (ESRS S2) | 52 | 69% | 20 | 80% | 18 | 72% | 14 | 56% |
Affected communities (ESRS S3) | 14 | 19% | 9 | 36% | 2 | 8% | 3 | 12% |
Consumers and end-users (ESRS S4) | 75 | 100% | 25 | 100% | 25 | 100% | 25 | 100% |
Rapportage over ESRS S1, ESRS S2, ESRS S3 en ESRS S4; sociale sub-sub-aspecten.
Sub-subonderwerp | Gerelateerde ESRS | Totaal | AEX | AMX | ASCX | ||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
n | % | n | % | n | % | n | % | ||
Access to (quality) information | S4 | 13 | 17% | 6 | 24% | 5 | 20% | 2 | 8% |
Access to products and services | S4 | 5 | 7% | 2 | 8% | 2 | 8% | 1 | 4% |
Adequate food | S3 | 4 | 5% | 1 | 4% | 1 | 4% | 2 | 8% |
Adequate housing | S1, S2, S3 | 0 | 0% | 0 | 0% | 0 | 0% | 0 | 0% |
Adequate wages | S1, S2 | 8 | 11% | 3 | 12% | 4 | 16% | 1 | 4% |
Child labour | S1, S2 | 49 | 65% | 21 | 84% | 17 | 68% | 11 | 44% |
Collective bargaining, including rate of workers covered by collective agreements | S1, S2 | 55 | 73% | 22 | 88% | 22 | 88% | 11 | 44% |
Cultural rights | S2 | 3 | 4% | 1 | 4% | 2 | 8% | 0 | 0% |
Diversity | S1, S2 | 75 | 100% | 25 | 100% | 25 | 100% | 25 | 100% |
Employment and inclusion of persons with disabilities | S1, S2 | 1 | 1% | 0 | 0% | 1 | 4% | 0 | 0% |
Forced labour | S1, S2 | 35 | 47% | 18 | 72% | 13 | 52% | 4 | 16% |
Free, prior and informed consent | S3 | 4 | 5% | 3 | 12% | 1 | 4% | 0 | 0% |
Freedom of assembly | S3 | 0 | 0% | 0 | 0% | 0 | 0% | 0 | 0% |
Freedom of association, the existence of works councils and the information, consultation and participation rights of workers | S1, S2 | 41 | 55% | 17 | 68% | 18 | 72% | 6 | 24% |
Freedom of expression | S3, S4 | 5 | 7% | 5 | 20% | 0 | 0% | 0 | 0% |
Gender equality and equal pay for work of equal value | S1, S2 | 50 | 67% | 20 | 80% | 15 | 60% | 15 | 60% |
Health and safety | S1, S2, S4 | 68 | 91% | 24 | 96% | 22 | 88% | 22 | 88% |
Impacts on human rights defenders | S3 | 0 | 0% | 0 | 0% | 0 | 0% | 0 | 0% |
Land-related impacts | S3 | 1 | 1% | 0 | 0% | 1 | 4% | 0 | 0% |
Measures against violence and harassment in the workplace | S1, S2 | 0 | 0% | 0 | 0% | 0 | 0% | 0 | 0% |
Non-discrimination | S4 | 38 | 51% | 15 | 60% | 14 | 56% | 9 | 36% |
Privacy | S1, S2, S4 | 69 | 92% | 25 | 100% | 21 | 84% | 23 | 92% |
Protection of children | S4 | 1 | 1% | 0 | 0% | 0 | 0% | 1 | 4% |
Responsible marketing practices | S4 | 0 | 0% | 0 | 0% | 0 | 0% | 0 | 0% |
Secure employment | S1, S2 | 3 | 4% | 2 | 8% | 1 | 4% | 0 | 0% |
Security of a person | S4 | 2 | 3% | 2 | 8% | 0 | 0% | 0 | 0% |
Security-related impacts | S3 | 0 | 0% | 0 | 0% | 0 | 0% | 0 | 0% |
Self-determination | S3 | 2 | 3% | 2 | 8% | 0 | 0% | 0 | 0% |
Social dialogue | S1, S2 | 11 | 15% | 5 | 20% | 5 | 20% | 1 | 4% |
Training and skills development | S1, S2 | 75 | 100% | 25 | 100% | 25 | 100% | 25 | 100% |
Water and sanitation | S2, S3 | 30 | 40% | 15 | 60% | 11 | 44% | 4 | 16% |
Work-life balance | S1, S2 | 29 | 39% | 12 | 48% | 11 | 44% | 6 | 24% |
Working time | S1, S2 | 11 | 15% | 7 | 28% | 3 | 12% | 1 | 4% |
AEX | Unilever, Human Rights Report Interim Update 2022, p. 9. | “When it comes to child labour, we continue to collaborate with our NGO partners (International Cocoa Initiative, Rainforest Alliance, Afrique Secours et Assistance (ASA)) and suppliers, to identify children in or at risk of child labour and provide support. All dedicated cooperatives in our supply chain have monitoring and remediation systems in place that assess and address child labour cases. Where cases arise, we work with partners and suppliers on a case-by-case basis, for example helping to obtain birth certificates and supporting community-based initiatives such as child protection committees.” |
AMX | ASM International, Annual Report, Independent Auditor’s Report on the non-financial information, p. 209. | “Our review included among others: |
– Performing an analysis of the external environment and obtaining an understanding of relevant societal themes and issues, and the characteristics of the Company; | ||
– Evaluating the appropriateness of the reporting criteria used, their consistent application and related disclosures on the non-financial indicators. This includes the evaluation of the results of stakeholder dialogue and the reasonableness of estimates made by the Management Board; | ||
– Obtaining an understanding of the reporting processes for the non-financial indicators, including obtaining a general understanding of internal control relevant to our review; | ||
– Identifying areas of the non-financial indicators with a higher risk of misleading or unbalanced information or material misstatements, whether due to fraud or error. Designing and performing assurance procedures aimed at determining the plausibility of the non-financial indicators responsive to this risk analysis. These procedures included, among others: | ||
– Interviewing management and relevant staff at corporate level responsible for the strategy, policy and results; | ||
– Interviewing relevant staff responsible for providing the information for, carrying out internal control procedures over and consolidating the data on the non-financial indicators; | ||
– Reviewing, on a limited test basis, relevant internal and external documentation; | ||
– Performing an analytical review of the data and trends; | ||
– Evaluating the consistency of the non-financial indicators with the information in the Annual Report which is not included in the scope of our review; and | ||
– Evaluating the presentation, structure and content of the non-financial indicators.” | ||
AMX | ASM International, Annual Report, p. 29 | “Our stakeholders place a high priority on the transparency and integrity of our disclosures, and their trust is of paramount importance. A considerable portion of our Annual Report contains non-financial and sustainability/ESG-related information. As such, continuing from our 2021 report, key non-financial aspects of this report receive limited assurance. The EU Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) is recognized as a significant increase in requirements and expectations for EU listed companies. ASM aims to complete its fit/gap assessment of the CSRD and define its implementation roadmap within the first half of 2023. With the European Commission’s approval of the CSRD in November 2022, limited assurance of non-financial information will become a requirement beginning in 2024.” |
ASCX | Acomo, Annual Report, p. 24 | “The Acomo ESG strategy aligns with (newly) applicable legislation, such as the existing Non-Financial Reporting Directive (NFRD) and the upcoming Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD).” |
ASCX | Acomo, Annual Report, p. 24 | “Acomo has collaborated with third party experts to identify the ESG topics where Acomo has impact. After extensive research, sixteen material topics were identified and confirmed through a survey and follow-up interviews with our main stakeholders: employees, shareholders, suppliers, customers, financial institutions, and NGOs.” |
ASCX | Heijmans, Annual Report, p. 42 | “As part of our strategy process, in 2022 we conducted a new materiality analysis. As part of this analysis, we identified the aspects through which the organisation has a significant impact on the economy, the environment and people. For the first time, we focused this analysis on so-called double materiality. As a result, the presentation of the matrix also differs from previous years. On the one hand, we have identified aspects that provide insight into how sustainability affects Heijmans’ financial performance. This includes the likes of revenue, capital, equity and reputation. On the other hand, we have also included aspects that provide insight into Heijmans’ impact on the environment, people and society.” |
In Tabel
AEX-ondernemingen zijn gemiddeld veel groter dan ondernemingen in de andere indices als het gaat om balanstotaal, omzet en personeel. De verwachting is dat grotere ondernemingen vaker over sociale aspecten rapporteren dan kleinere, wat is toe te schrijven aan het feit dat deze onder een publiek vergrootglas liggen, gekoppeld aan maatschappelijke legitimiteit.
De verdeling over de bedrijfstakken verschilt enigszins tussen de indices. AEX kent enige concentraties, zoals ‘manufacturing’, ‘Finance and Insurance’ en ‘information’. De AMX bevat ook veel ‘manufacturing’, maar verschilt vooral van de andere indices vanwege een hoger percentage ondernemingen in ‘Mining, Quarrying, and Oil and Gas Extraction’ en ‘Transportation and Warehousing’. De ASCX bevat ook veel ‘manufacturing’, maar de ondernemingen zijn verder relatief verspreid over bedrijfstakken en er missen ook een paar bedrijfstakken. De verschillen tussen de indices zouden ook een determinant van de rapportageverschillen kunnen zijn, maar dat is hier niet onderzocht.
In Tabel
In Tabel
Andere aspecten die vaak voorkomen: ‘Child labour’, Gender equality and equal pay for work of equal value’, ‘Health and safety’ en ‘privacy’. Dat laatste begrip is natuurlijk een zeer generiek woord, zodat het al dan niet noemen ervan lastig te interpreteren is. De andere aspecten zijn voor de hand liggend, en zijn materiële aspecten om over te rapporteren. Opvallend is dat zes van de 33 detailaspecten nergens worden genoemd: ‘Adequate housing’, ‘Freedom of assembly’, ‘Impacts on human rights defenders’, ‘Measures against violence and harassment in the workplace’, ‘Responsible marketing practices’ en ‘Security-related impacts’. Ook zijn er meerdere detailaspecten die maar een enkele keer zijn genoemd: ‘Employment and inclusion of persons with disabilities’, ‘Land-related impacts’, ‘Protection of children’.
Voor met name het volledig ontbreken van specifieke (detail)aspecten kunnen twee verklaringen bestaan; dat ondernemingen niet hebben gerapporteerd, of dat wij de informatie niet gevonden hebben. Voor de eerste verklaring zou ook de mogelijke dieperliggende verklaring kunnen opgaan dat deze aspecten niet materieel zijn of dat de onderneming de informatie niet heeft, of niet wil vermelden.
Hoewel we zorgvuldig en consistent naar termen hebben gezocht, kan het zijn dat we de juiste termen niet hebben gezocht. Want wat tegenwoordig een belangrijk thema is – ‘grensoverschrijdend gedrag’ – zou in het Engels ‘violence and harassment in the workplace’ heten. Er is nog weinig wetenschappelijk onderzoek naar dit begrip in de context van ESG gedaan, maar dit onderwerp is natuurlijk wel veel in de populaire pers besproken. Het zou kunnen dat Nederlandse ondernemingen dit nog maar langzaam oppakken (
Als bepaalde sociale (deel)aspecten worden genoemd bij een klein deel van de ondernemingen dan zal het mogelijk verkeerde gebruik van de zoektermen minder problematisch zijn. Informatie over personeel met een handicap, informatie over bescherming van kinderen en landgerelateerde informatie komt slechts één keer voor. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat ondernemingen de privacy-uitdagingen rondom persoonlijke kenmerken in personeelsdossiers niet hebben opgelost. Bij sollicitaties mag geen informatie over handicaps worden gevraagd in Nederland (
Landgerelateerde zaken zijn, zoals uit de data blijkt, voor de meeste ondernemingen niet materieel, en worden daarom maar weinig gerapporteerd. Waarschijnlijk is dit onderwerp vooral van belang in niet-westerse landen als het gaat om het zogeheten ‘land-grabbing’, maar daarover is weinig te vinden in accountingliteratuur. Van ondernemingen met niet-westerse activiteiten en ketens zou toch wel informatieverstrekking over acties en beleid op dit terrein verwacht kunnen worden. Dat zou ook kunnen gelden voor informatie over twee aspecten over kinderen: bescherming van kinderen en kinderarbeid. Dat is waarschijnlijk ook vooral een niet-westers fenomeen, behalve voor de hierboven genoemde ondernemingen met niet-westerse activiteiten, en specifieke bedrijfstakken. Met name de kledingindustrie is bekend met het thema kinderarbeid in landen waar de productie van kleding plaatsvindt. De kledingindustrie is niet vertegenwoordigd in de 75 onderzochte ondernemingen. Voor bepaalde bedrijfstakken geldt dat kinderarbeid wel een materieel aspect is, vooral in het buitenlandse deel van de waardeketen, zoals ondernemingen die cacao verwerken (
In Bijlage 1: Tabel
In Tabel
Een voorbeeld dat is gegeven is Unilever uit de AEX. Unilever beschrijft een duidelijk beeld van het beleid over kinderarbeid (‘child labour’) en meldt dat alle gevallen van kinderarbeid worden onderzocht en aangepakt. Maar rapportages over aantallen zaken zijn niet vindbaar.
Uit de AMX is een stuk tekst uit het annual report van ASM International getoond. Daarin laten we zien welke werkzaamheden de controlerend accountant heeft uitgevoerd op de niet-financiële onderdelen van het rapport, in het ‘Independent Auditor’s Report on the non-financial information’. Daarin staat ook helder dat de stakeholdersdialoog wordt gecontroleerd als medebepalende factor ter vaststelling van te rapporteren aspecten. In het tweede tekstgedeelte uit het verslag van ASM International wordt een direct verband gelegd met de CSRD. In dat stuk worden enkele interessante opmerkingen geplaatst: de niet-financiële aspecten in het rapport zijn gecontroleerd met ‘limited assurance’, zoals ook al een jaar eerder, maar vooral vooruitlopend op de CSRD. Daarbij stelt de onderneming ook dat er nog een verschillenanalyse met betrekking tot de stand van zaken en de vereisten vanuit de CSRD zal worden uitgevoerd.
In de ASCX zijn er ook voorbeelden gevonden van aan compliance gekoppelde doelstellingen. Acomo stelt dat in de strategie rekening wordt gehouden met de NFRD en de komende CSRD. Hun materialiteitsanalyse wordt ook uitgelegd: materiële onderwerpen zijn met externe experts vastgesteld en met input van stakeholders verfijnd. In het verslag wordt geen dubbele materialiteit genoemd, en er wordt in gesteld dat de materialiteitsanalyse aan de hand van het GRI-raamwerk is uitgevoerd. Die is anders dan de dubbele materialiteit uit de CSRD, maar GRI ondersteunt die wel (
In dit onderzoek is vastgesteld dat Nederlandse ondernemingen veel verschillende sociale aspecten noemen in hun jaarrapporten. Ondernemingen rapporteren, nog voordat het onder de CSRD verplicht is gesteld, over veel van de centrale aspecten, maar ook over veel van de detailaspecten; van de 33 sub-sub-aspecten worden er 27 ergens in de onderzochte rapporten genoemd. Dit onderzoek laat niet zien wat er niet is gerapporteerd, maar wat er wél zou moeten worden gerapporteerd op basis van een deugdelijke materialiteitsanalyse.
De 75 onderzochte ondernemingen publiceerden in totaal 257 rapporten over het boekjaar 2022. Een duidelijke conclusie over de onderliggende motieven voor publicatie kan niet worden gegeven, maar als we een koppeling maken met de aanstaande verplichte toepassing van de CSRD en het mogelijke vooruitlopen daarop, kunnen we wel enig idee geven over de onderliggende fenomenen bij de publicatie van informatie over sociale aspecten.
Of aspecten wel of niet gerapporteerd worden, hangt onder de CSRD af van (dubbele) materialiteit: is een duurzaamheidsaspect materieel in enkelvoudige zin, of dubbel en daarmee in financiële zin materieel en/of in het kader van impact materieel? Als door ondernemingen over sociale aspecten wordt gerapporteerd, vooruitlopend op de CSRD, dan is de kans groot dat dubbele materialiteit een rol zal spelen.
In theoretische zin is het niet duidelijk of sociale aspecten financiële waarde opleveren, maar ze kunnen kosten met zich meebrengen. En wellicht speelt impactmaterialiteit een grote rol. Dit zou een interessante onderzoeksvraag kunnen opleveren; zijn sociale aspecten vooral qua impact materieel of ook in financiële zin?
Waar geen uitsluitsel over kon worden gegeven, is de detaillering van de rapportages zelf: wordt er in detail over prestaties op sociale aspecten gerapporteerd? We weten alleen dat detailaspecten worden genoemd, of niet. Een ander voorbehoud dat moet worden gemaakt voor de werkwijze: in ons onderzoek is specifiek gebruik gemaakt van de CSRD en de ESRS’en. We hebben met gebruikmaking van speciale software gezocht naar woorden en aspecten daaruit, die in de verslagen worden genoemd. We gebruiken de ‘topics’ en de ‘sub-sub-topics’ uit S1–S4 om te zoeken naar rapportage-aspecten. Daarbij is er een kans dat anders geformuleerde aspecten over het hoofd worden gezien, maar dat hebben we geprobeerd te ondervangen door naar woordcombinaties te zoeken en ook door meerdere alternatieve begrippen in te voeren. Dat neemt niet weg dat we er zeker van zijn dat onze analyse niet compleet is. Wel geeft onze analyse een interessant beeld van wat ondernemingen rapporteren voordat het rapporteren van allerlei detailaspecten verplicht gesteld gaat worden. Rapporteren over sociale aspecten in grote lijnen is al verplicht, maar niet in detail. Hoewel we geen oorzakelijk verband tussen de aankondiging van de CSRD en de rapportage van sociale aspecten hebben onderzocht, kan wel met enige zekerheid worden gesteld dat in de rapporten over 2022 al reeds wordt gerapporteerd over sociale aspecten die onder de CSRD verplicht worden gesteld. Sociale aspecten blijken materieel te zijn voor de meeste Nederlandse index-ondernemingen.
Prof. dr. R.P. Orij - René is hoogleraar Corporate Sustainability Reporting bij het Center for Corporate Reporting, Finance & Tax van Nyenrode Business Universiteit, lid van het panel van deskundigen van de Nederlandse Transparantiebenchmark en betrokken bij diverse internationale wetenschappelijke tijdschriften op het gebied van accounting en duurzaamheid.
R. Breijer MSc - Ries is PhD-student bij het Center for Corporate Reporting, Finance & Tax van Nyenrode Business Universiteit en doet onderzoek naar niet-financiële verslaggeving.
Prof. dr. M.H.R. Erkens - Michael is hoogleraar Corporate Reporting bij het Center for Corporate Reporting, Finance & Tax van Nyenrode Business Universiteit en academic director aan de Erasmus School of Economics.
Met dank aan Kevin van Marwijk (Erasmus Universiteit) voor de verzameling van de rapporten.
Overzicht gebruikte zoektermen om rapportage over ESRS S1-, ESRS S2-, ESRS S3-, ESRS S4-onderwerpen vast te stellen.
Onderwerp (ESRS) | Gebruikte zoektermen |
---|---|
Own workforce (ESRS S1) | “workforce”, “labor”, “employees”, “staff”, “personnel” |
Workers in the value chain (ESRS S2) | “workforce”, “labor”, “employees”, “staff”, “personnel” - in combinatie meta – “value chain”, “value-chain”, “supply chain”, “supply-chain” |
Affected communities (ESRS S3) | “affected”, “impacted”, “afflicted” - in combinatie meta – “communities”, “societies”, “residents”, “locals”, “inhabitants” |
Consumers and end-users (ESRS S4) | “consumers”, “end-users”, “end users”, “customers”, “clients”, “buyers” |
Overzicht gebruikte zoektermen om rapportage over ESRS S1-, ESRS S2-, ESRS S3-, ESRS S4-sub-subonderwerpen vast te stellen.
Sub-subonderwerp | Gerelateerde ESRS | Gebruikte zoektermen |
---|---|---|
Access to (quality) information | S4 | “access to (quality) information”, “access to quality information”, “access to information”, “information accessibility” |
Access to products and services | S4 | “access to products”, “access to goods”, “access to items”, “access to services” |
Adequate food | S3 | “adequate food”, “sufficient food”, “enough food” |
Adequate housing | S1, S2, S3 | “adequate housing”, “sufficient housing” |
Adequate wages | S1, S2 | “adequate wages”, “sufficient wages”, “fair wages”, “reasonable wages” |
Child labour | S1, S2 | “child labour”, “child labor”, “child exploitation”, “child work” |
Collective bargaining, including rate of workers covered by collective agreements | S1, S2 | “collective bargaining”, “workers covered by collective agreements” |
Cultural rights | S2 | “cultural right*”, “cultural freedom*” |
Diversity | S1, S2 | “diversity” |
Employment and inclusion of persons with disabilities | S1, S2 | “employment and inclusion of persons with disabilities”, “employment of persons with disabilities”, “inclusion of persons with disabilities” |
Forced labour | S1, S2 | “forced labour”, “forced labor” |
Free, prior and informed consent | S3 | “free, prior and informed consent”, “fpic” |
Freedom of assembly | S3 | “freedom of assembly”, “right to assemble” |
Freedom of association, the existence of works councils and the information, consultation and participation rights of workers | S1, S2 | “freedom of association”, “information, consultation and participation rights of workers”, “information rights of workers”, “consultation rights of workers”, “participation rights of workers”. |
Freedom of expression | S3, S4 | “freedom of expression”, “freedom of speech” |
Gender equality and equal pay for work of equal value | S1, S2 | “gender equality”, “equal pay”, “equal compensation” |
Health and safety | S1, S2, S4 | “health and safety” |
Impacts on human rights defenders | S3 | “impacts on human rights defenders”, “impact on human rights defenders” |
Land-related impacts | S3 | “land-related impacts”, “land related impacts”, “landrelated impacts”, “impacts on land”, “impact on land” |
Measures against violence and harassment in the workplace | S1, S2 | “measures against violence and harassment in the workplace”, “measures against violence in the workplace”, “measures against harassment in the workplace”, “prevention of workplace violence”, “prevention of workplace harassment” |
Non-discrimination | S4 | “non-discrimination”, “non discrimination”, “nondiscrimination”, “equal treatment” |
Privacy | S1, S2, S4 | “privacy” |
Protection of children | S4 | “protection of children”, “child protection” |
Responsible marketing practices | S4 | “responsible marketing practice*”, “ethical marketing practice*” |
Secure employment | S1, S2 | “secure employment”, “job security” |
Security of a person | S4 | “security of a person”, “personal security” |
Security-related impacts | S3 | “security-related impact*”, “security related impact*”, “securityrelated impact*”, “impacts on security”, “impact on security” |
Self-determination | S3 | “self-determination”, “self determination”, “selfdetermination” |
Social dialogue | S1, S2 | “social dialogue”, “dialogue among stakeholders” |
Training and skills development | S1, S2 | “training”, “skill development”, “skills development” |
Water and sanitation | S2, S3 | “water and sanitation”, “clean water”, “sanitation” |
Work-life balance | S1, S2 | “work-life balance”, “work life balance”, “worklife balance”, “balance between work and life”, “balance between work and personal life” |
Working time | S1, S2 | “working time” |
North American Industry Classification System (NAICS) | n | Top 3 sub-sub-aspecten* |
---|---|---|
21 - Mining, Quarrying, and Oil and Gas Extraction | 4 | Collective bargaining, including rate of workers covered by collective agreements |
Diversity | ||
Freedom of association, the existence of works councils and the information, consultation and participation rights of workers | ||
Health and safety | ||
Training and skills development | ||
22 – Utilities | 1 | Diversity |
Gender equality and equal pay for work of equal value | ||
Health and safety | ||
Privacy | ||
Training and skills development | ||
23 – Construction | 3 | Diversity |
Health and safety | ||
Privacy | ||
Training and skills development | ||
31–33 – Manufacturing | 26 | Diversity |
Training and skills development | ||
Health and safety | ||
Privacy | ||
42 – Wholesale Trade | 4 | Diversity |
Health and safety | ||
Training and skills development | ||
44–45 – Retail Trade | 1 | Access to (quality) information |
Access to products and services | ||
Child labour | ||
Collective bargaining, including rate of workers covered by collective agreements | ||
Diversity | ||
Forced labour | ||
Free, prior and informed consent | ||
Freedom of association, the existence of works councils and the information, consultation and participation rights of workers | ||
Gender equality and equal pay for work of equal value | ||
Health and safety | ||
Non-discrimination | ||
Privacy | ||
Training and skills development | ||
Water and sanitation | ||
Work-life balance | ||
48–49 – Transportation and Warehousing | 4 | Child labour |
Collective bargaining, including rate of workers covered by collective agreements | ||
Diversity | ||
Health and safety | ||
Non-discrimination | ||
Privacy | ||
Training and skills development | ||
51 – Information | 11 | Diversity |
Privacy | ||
Training and skills development | ||
52 – Finance and Insurance | 7 | Diversity |
Gender equality and equal pay for work of equal value | ||
Training and skills development | ||
53 – Real Estate and Rental and Leasing | 6 | Diversity |
Health and safety | ||
Training and skills development | ||
54 – Professional, Scientific, and Technical Services | 5 | Diversity |
Privacy | ||
Training and skills development | ||
56 – Administrative and Support and Waste Management and Remediation Services | 2 | Child labour |
Collective bargaining, including rate of workers covered by collective agreements | ||
Diversity | ||
Freedom of association, the existence of works councils and the information, consultation and participation rights of workers | ||
Gender equality and equal pay for work of equal value | ||
56 – Administrative and Support and Waste Management and Remediation Services | 2 | Health and safety |
Non-discrimination | ||
Privacy | ||
Social dialogue | ||
Training and skills development | ||
Work-life balance | ||
71 – Arts, Entertainment, and Recreation | 1 | Collective bargaining, including rate of workers covered by collective agreements |
Diversity | ||
Gender equality and equal pay for work of equal value | ||
Health and safety | ||
Privacy | ||
Training and skills development |
Nr. | ISIN | Naam | Index |
---|---|---|---|
1 | NL0011540547 | ABN AMRO BANK N.V. | AEX |
2 | NL0012969182 | ADYEN | AEX |
3 | NL0000303709 | AEGON | AEX |
4 | NL0013267909 | AKZO NOBEL | AEX |
5 | LU1598757687 | ARCELORMITTAL SA | AEX |
6 | NL0000334118 | ASM INTERNATIONAL | AEX |
7 | NL0010273215 | ASML HOLDING | AEX |
8 | NL0011872643 | ASR NEDERLAND | AEX |
9 | NL0012866412 | BE SEMICONDUCTOR | AEX |
10 | CH1216478797 | DSM FIRMENICH AG | AEX |
11 | NL0012059018 | EXOR NV | AEX |
12 | NL0000009165 | HEINEKEN | AEX |
13 | NL0010801007 | IMCD | AEX |
14 | NL0011821202 | ING GROEP N.V. | AEX |
15 | NL0000009538 | PHILIPS KON | AEX |
16 | NL0011794037 | AHOLD DEL | AEX |
17 | NL0000009082 | KPN KON | AEX |
18 | NL0010773842 | NN GROUP | AEX |
19 | NL0013654783 | PROSUS | AEX |
20 | NL0000379121 | RANDSTAD NV | AEX |
21 | GB00B2B0DG97 | RELX | AEX |
22 | GB00BP6MXD84 | SHELL PLC | AEX |
23 | GB00B10RZP78 | UNILEVER | AEX |
24 | NL0015000IY2 | UMG | AEX |
25 | NL0000395903 | WOLTERS KLUWER | AEX |
26 | NL0000852564 | AALBERTS NV | AMX |
27 | FR0000031122 | AIR FRANCE -KLM | AMX |
28 | NL0012817175 | ALFEN | AMX |
29 | GB00BNTJ3546 | ALLFUNDS GROUP | AMX |
30 | NL0000888691 | AMG | AMX |
31 | LU0569974404 | APERAM | AMX |
32 | NL0006237562 | ARCADIS | AMX |
33 | NL0011872650 | BASIC-FIT | AMX |
34 | NL0010583399 | CORBION | AMX |
35 | NL00150006R6 | CTP | AMX |
36 | NL0015000K93 | EUROCOMMERCIAL | AMX |
37 | BE0003874915 | FAGRON | AMX |
38 | BMG3602E1084 | FLOW TRADERS | AMX |
39 | NL00150003E1 | FUGRO | AMX |
40 | BE0003818359 | GALAPAGOS | AMX |
41 | LU2290522684 | INPOST | AMX |
42 | NL0014332678 | JDE PEET’S | AMX |
43 | NL0012015705 | JUST EAT TAKEAWAY | AMX |
44 | NL0010558797 | OCI | AMX |
45 | NL0000360618 | SBM OFFSHORE | AMX |
46 | NL0011821392 | SIGNIFY NV | AMX |
47 | NL0000852523 | TKH GROUP | AMX |
48 | NL0000302636 | V LANSCHOT KEMPEN | AMX |
49 | NL0009432491 | VOPAK | AMX |
50 | BE0974349814 | WDP | AMX |
51 | GB00BQQFX454 | ACCSYS | ASCX |
52 | NL0000313286 | ACOMO | ASCX |
53 | NL0012047823 | AVANTIUM | ASCX |
54 | NL00150006Z9 | AZERION | ASCX |
55 | LU1789205884 | B&S Group | ASCX |
56 | NL0000337319 | BAM GROEP KON | ASCX |
57 | NL0010776944 | BRUNEL INTERNAT | ASCX |
58 | NL0012747059 | CM.COM | ASCX |
59 | NL0015000CZ2 | EBUSCO HOLDING | ASCX |
60 | NL0013654809 | FASTNED | ASCX |
61 | NL0011832811 | FORFARMERS | ASCX |
62 | NL0009269109 | HEIJMANS | ASCX |
63 | NL0000852531 | KENDRION | ASCX |
64 | LU2382956378 | MAJOREL GROUP LUX | ASCX |
65 | NL0000371243 | NEDAP | ASCX |
66 | NL0012365084 | NSI N.V. | ASCX |
67 | NL0000440584 | ORDINA | ASCX |
68 | NL0010391025 | PHARMING GROUP | ASCX |
69 | NL0009739416 | POSTNL | ASCX |
70 | NL0011660485 | SIF HOLDING | ASCX |
71 | NL0000817179 | SLIGRO FOOD GROUP | ASCX |
72 | NL0013332471 | TOMTOM | ASCX |
73 | NL0000288918 | VASTNED | ASCX |
74 | NL00150002Q7 | VIVORYON | ASCX |
75 | NL0000289213 | WERELDHAVE | ASCX |